Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۴٬۰۶۱
ویرایش
سربداران: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
| وزیران مهم = | | وزیران مهم = | ||
| شخصیت‌های مهم =[[شیخ خلیفه مازندرانی]]، [[حسن جوری]]، عبدالرزاق باشتنی، علی مؤید}} | | شخصیت‌های مهم =[[شیخ خلیفه مازندرانی]]، [[حسن جوری]]، عبدالرزاق باشتنی، علی مؤید}} | ||
'''سربداران''' (۷۸۸-۷۳۶ قمری) حکومتی محلی با امیران [[شیعه]] به مرکزیت [[سبزوار]] در منطقه [[بیهق]]. سربداران نخست به‌صورت یک قیام مذهبیِ | '''سربداران''' (۷۸۸-۷۳۶ قمری) حکومتی محلی با امیران [[شیعه]] به مرکزیت [[سبزوار]] در منطقه [[بیهق]]. سربداران نخست به‌صورت یک قیام مذهبیِ شیعی ـ صوفی علیه حکومت‌های محدود محلی برآمده پس از زوال حکومت [[تیموریان]] ظهور کرد. این قیام به دلیل ظلم حکومت‌های ملوک‌الطوایفی ایرانی و مغولی و تحت تأثیر تعالیم مذهبی شماری از صوفیان [[خراسان]] آغاز شد. این قیام به‌صورت یک حرکت مذهبی ـ سیاسی، علاوه بر تأثیر بر منطقه خراسان و مازندران، در برخی مناطق دیگر نیز تأثیر گذاشت. قیام سربداران با همراهی دو گروه مذهبی (درویشان یا شیخیان) و سیاسی (سربداران) شکل گرفت. نخستین رهبران مذهبی سربداران [[شیخ خلیفه]] و شاگردش [[شیخ حسن جوری]] بودند. از دیگر رهبران شیخی سربداران می‌توان به درویش عزیز مجدی اشاره کرد. | ||
مذهب [[تشیع]] با بن‌مایه‌ای از تعالیم [[تصوف]]، بیگانه‌ستیزی، فتوت، جوانمردی، مردمی‌بودن، فقدان وراثت در سلطنت، درگیری تضعیف‌کننده بین دو گروه شیخی و سربدار در رأس هرم قدرت و عدم وجود نظام مشروعیت در انتقال قدرت از جمله خصوصیات بارز این قیام محسوب می‌شود. این حکومت مدت نیم‌قرن در غرب خراسان، جرجان ([[گرگان]])، قومس (کومش)، [[مازندران]] حکومت کرد، و | مذهب [[تشیع]] با بن‌مایه‌ای از تعالیم [[تصوف]]، بیگانه‌ستیزی، فتوت، جوانمردی، مردمی‌بودن، فقدان وراثت در سلطنت، درگیری تضعیف‌کننده بین دو گروه شیخی و سربدار در رأس هرم قدرت و عدم وجود نظام مشروعیت در انتقال قدرت از جمله خصوصیات بارز این قیام محسوب می‌شود. این حکومت مدت نیم‌قرن در غرب خراسان، جرجان ([[گرگان]])، قومس (کومش)، [[مازندران]] حکومت کرد، و در نهایت به‌دست [[تیمور گورکانی]] منقرض گردید. | ||
{{سربداران}} | {{سربداران}} | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۱: | ||
==ویژگی‌های سربداران== | ==ویژگی‌های سربداران== | ||
درباره حکومت سربداران، موارد خاصی در منابع نقل شده است که برخی از این آنها عبارتند از: | درباره حکومت سربداران، موارد خاصی در منابع نقل شده است که برخی از این آنها عبارتند از: | ||
* در زمان حکومت سربداران دهقانان فقط سه دهم محصول جمع آوری شده را به عنوان مالیات به دولت می‌پرداختند و اضافه بر این مبلغ، چیزی از آنها به عنوان مالیات گرفته نمی‌شد. | *در زمان حکومت سربداران دهقانان فقط سه دهم محصول جمع آوری شده را به عنوان مالیات به دولت می‌پرداختند و اضافه بر این مبلغ، چیزی از آنها به عنوان مالیات گرفته نمی‌شد. | ||
* فرمانروا، مقربان و سربازان همه یک جور لباس می‌پوشیدند و جامه‌های آنها شامل پارچه‌هایی از پشم گوسفند یا شتر بود. | *فرمانروا، مقربان و سربازان همه یک جور لباس می‌پوشیدند و جامه‌های آنها شامل پارچه‌هایی از پشم گوسفند یا شتر بود. | ||
* در خانه فرمانروا هر روز گردهمایی تشکیل می‌شد که حاضران غذا می‌خوردند، در این اجتماع هرکس اعم از ثروتمند و بینوا می‌توانست شرکت کند و غذا بخورد. | *در خانه فرمانروا هر روز گردهمایی تشکیل می‌شد که حاضران غذا می‌خوردند، در این اجتماع هرکس اعم از ثروتمند و بینوا می‌توانست شرکت کند و غذا بخورد. | ||
* سربازان معمولا از میان دهقانان برگزیده می‌شدند. شماره آنها در آغاز دوازده هزار تن، بعدها هیجده هزار تن و سرانجام بیست و دو هزار تن مرد رزمنده بود، که همه از دولت حقوق میگرفتند.<ref>گرانتوسکی، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ۱۳۵۹ش، ص۲۳۲.</ref> | *سربازان معمولا از میان دهقانان برگزیده می‌شدند. شماره آنها در آغاز دوازده هزار تن، بعدها هیجده هزار تن و سرانجام بیست و دو هزار تن مرد رزمنده بود، که همه از دولت حقوق میگرفتند.<ref>گرانتوسکی، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ۱۳۵۹ش، ص۲۳۲.</ref> | ||
== سربدار در دیگر مناطق== | ==سربدار در دیگر مناطق== | ||
[[پرونده:سریال سربداران.jpg|بندانگشتی|200px|[[سریال سربداران]]]] | [[پرونده:سریال سربداران.jpg|بندانگشتی|200px|[[سریال سربداران]]]] | ||
جنبش سربداران در قرن هشتم هجری از حدود خراسان و کومش (قومس) و گرگان تجاوز کرد و در دوره تیمور گورکانی قیام‌هایی در سمرقند، کرمان و دیگر شهرها به وقوع پیوست که به اسم سربداران خوانده شده است.<ref>خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، ۱۳۳۳ش، ج۳، ص۴۰۶؛ سمرقندی، مطلع السعدین، ۱۳۸۳ش، ص۳۳۱-۳۳۳.</ref> با توجه به منابع تاریخی، احتمال دارد که بعد از واقعه باشتین و قیام مردانه سربداران، وصف سربداری، صفت عام قیام‌های مردمی شده، مانند سربداران سمرقند و به همین علت در بعضی اسامی کلمه سربدار به صورت لقب یا صفت آمده، مانند: (چوپان سربدار و ملوک سربدار) و یا اینکه بنا به توصیه و صلاحدید سازمان زیرزمینی شیعیان دوازده امامی و غیرتمندان ملی و ناراضیان از حکومت بیگانه در مشرق و شمال شرق ایران در قرن هشتم هجری نام سربدار بوسیله رسولان متعدد به عنوان سمبل و آرم ملی و مقاوم در برابر بیگانگان به شمار آمده و تثبیت شده است.<ref>حقیقت، عبدالرفیع، تاریخ جنبش سربداران و دیگر جنبش‌های ایرانیان در قرن هشتم هجری</ref> | جنبش سربداران در قرن هشتم هجری از حدود خراسان و کومش (قومس) و گرگان تجاوز کرد و در دوره تیمور گورکانی قیام‌هایی در سمرقند، کرمان و دیگر شهرها به وقوع پیوست که به اسم سربداران خوانده شده است.<ref>خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، ۱۳۳۳ش، ج۳، ص۴۰۶؛ سمرقندی، مطلع السعدین، ۱۳۸۳ش، ص۳۳۱-۳۳۳.</ref> با توجه به منابع تاریخی، احتمال دارد که بعد از واقعه باشتین و قیام مردانه سربداران، وصف سربداری، صفت عام قیام‌های مردمی شده، مانند سربداران سمرقند و به همین علت در بعضی اسامی کلمه سربدار به صورت لقب یا صفت آمده، مانند: (چوپان سربدار و ملوک سربدار) و یا اینکه بنا به توصیه و صلاحدید سازمان زیرزمینی شیعیان دوازده امامی و غیرتمندان ملی و ناراضیان از حکومت بیگانه در مشرق و شمال شرق ایران در قرن هشتم هجری نام سربدار بوسیله رسولان متعدد به عنوان سمبل و آرم ملی و مقاوم در برابر بیگانگان به شمار آمده و تثبیت شده است.<ref>حقیقت، عبدالرفیع، تاریخ جنبش سربداران و دیگر جنبش‌های ایرانیان در قرن هشتم هجری</ref> | ||
== تک‌نگاری‌ها == | ==تک‌نگاری‌ها== | ||
درباره قیام و حکومت سربداران تک‌نگاری‌هایی نگاشته شده است؛<ref>شاملو و دیگران، «تأثیر گفتمان انقلابی چپ در خوانش نهضت سربداران در ایران معاصر با تکیه بر کتاب نهضت سربداران خراسان پطروشفسکی»، ص ۱۱۷-۱۱۸.</ref> از جمله: | درباره قیام و حکومت سربداران تک‌نگاری‌هایی نگاشته شده است؛<ref>شاملو و دیگران، «تأثیر گفتمان انقلابی چپ در خوانش نهضت سربداران در ایران معاصر با تکیه بر کتاب نهضت سربداران خراسان پطروشفسکی»، ص ۱۱۷-۱۱۸.</ref> از جمله: | ||
* '''نهضت سربداران خراسان''' نوشته ایلیا پاولوویچ پطروشفسکی (۱۸۹۸-۱۹۷۷م)، ایران‌شناس عضو آکادمی علوم شوروی، با ترجمه کریم کشاورز.<ref>پطروشفسکی، نهضت سربداران خراسان، ۱۳۵۱ش، ص۴.</ref> این کتاب اولین اثر تحقیقی مستقل درباره سربداران دانسته شده که بر عموم منابع اصلی تاریخ سربداران متکی است.<ref>شاملو و دیگران، «تأثیر گفتمان انقلابی چپ در خوانش نهضت سربداران در ایران معاصر با تکیه بر کتاب نهضت سربداران خراسان پطروشفسکی»، ص ۱۱۸.</ref> گفته شده که پطروشفسکی در این کتاب تاریخ سربداران را با نگاهی مارکسیستی به‌نگارش درآورده است.<ref>شاملو و دیگران، «تأثیر گفتمان انقلابی چپ در خوانش نهضت سربداران در ایران معاصر با تکیه بر کتاب نهضت سربداران خراسان پطروشفسکی»، ص ۱۲۱.</ref> این کتاب پژوهشی مؤثر بر اکثر تحقیقات بعدی درباره سربداران قلمداد شده است.<ref>شاملو و دیگران، «تأثیر گفتمان انقلابی چپ در خوانش نهضت سربداران در ایران معاصر با تکیه بر کتاب نهضت سربداران خراسان پطروشفسکی»، ص ۱۱۸.</ref> | *'''نهضت سربداران خراسان''' نوشته ایلیا پاولوویچ پطروشفسکی (۱۸۹۸-۱۹۷۷م)، ایران‌شناس عضو آکادمی علوم شوروی، با ترجمه کریم کشاورز.<ref>پطروشفسکی، نهضت سربداران خراسان، ۱۳۵۱ش، ص۴.</ref> این کتاب اولین اثر تحقیقی مستقل درباره سربداران دانسته شده که بر عموم منابع اصلی تاریخ سربداران متکی است.<ref>شاملو و دیگران، «تأثیر گفتمان انقلابی چپ در خوانش نهضت سربداران در ایران معاصر با تکیه بر کتاب نهضت سربداران خراسان پطروشفسکی»، ص ۱۱۸.</ref> گفته شده که پطروشفسکی در این کتاب تاریخ سربداران را با نگاهی مارکسیستی به‌نگارش درآورده است.<ref>شاملو و دیگران، «تأثیر گفتمان انقلابی چپ در خوانش نهضت سربداران در ایران معاصر با تکیه بر کتاب نهضت سربداران خراسان پطروشفسکی»، ص ۱۲۱.</ref> این کتاب پژوهشی مؤثر بر اکثر تحقیقات بعدی درباره سربداران قلمداد شده است.<ref>شاملو و دیگران، «تأثیر گفتمان انقلابی چپ در خوانش نهضت سربداران در ایران معاصر با تکیه بر کتاب نهضت سربداران خراسان پطروشفسکی»، ص ۱۱۸.</ref> | ||
* '''خروج و عروج سربداران''' نگاشته جان ماسون اسمیت، مغول‌شناس و متخصص سکه‌شناسی اسلامی، با ترجمه یعقوب آژند.<ref>اسمیت، خروج و عروج سربداران، ۱۳۶۱ش، مقدمه مترجم، ص۱-۲.</ref> نام اصلی این کتاب منابع تاریخ سلسله سربداران است.<ref>اسمیت، خروج و عروج سربداران، ۱۳۶۱ش، مقدمه مترجم، ص۱.</ref> این کتاب دومین تحقیق جدی جدید درباره تاریخ سربداران به شمار رفته<ref>اسمیت، خروج و عروج سربداران، ۱۳۶۱ش، مقدمه مترجم، ص۱.</ref> که حاوی تحقیقات جدید درباره سربداران با اتکا به منابع جدید و اطلاعات سکه‌شناسانه است.<ref>اسمیت، خروج و عروج سربداران، ۱۳۶۱ش، مقدمه مترجم، ص۱.</ref> | *'''خروج و عروج سربداران''' نگاشته جان ماسون اسمیت، مغول‌شناس و متخصص سکه‌شناسی اسلامی، با ترجمه یعقوب آژند.<ref>اسمیت، خروج و عروج سربداران، ۱۳۶۱ش، مقدمه مترجم، ص۱-۲.</ref> نام اصلی این کتاب منابع تاریخ سلسله سربداران است.<ref>اسمیت، خروج و عروج سربداران، ۱۳۶۱ش، مقدمه مترجم، ص۱.</ref> این کتاب دومین تحقیق جدی جدید درباره تاریخ سربداران به شمار رفته<ref>اسمیت، خروج و عروج سربداران، ۱۳۶۱ش، مقدمه مترجم، ص۱.</ref> که حاوی تحقیقات جدید درباره سربداران با اتکا به منابع جدید و اطلاعات سکه‌شناسانه است.<ref>اسمیت، خروج و عروج سربداران، ۱۳۶۱ش، مقدمه مترجم، ص۱.</ref> | ||
* '''قیام شیعی سربداران''' از یعقوب آژند.<ref>آژند، قیام شیعی سربداران، ۱۳۶۳ش، ص۳.</ref> | *'''قیام شیعی سربداران''' از یعقوب آژند.<ref>آژند، قیام شیعی سربداران، ۱۳۶۳ش، ص۳.</ref> | ||
==سریال== | ==سریال== | ||
| خط ۹۱: | خط ۹۱: | ||
در سال ۱۳۶۲ شمسی، سریالی با عنوان «سربداران» از تلویزیون جمهوری اسلامی ایران پخش شد که به ماجرای قیام سربداران و همچنین عملکرد مردم [[باشتین]] و عکس‌العمل [[مغول|مغولان]] به این قیام پرداخت. | در سال ۱۳۶۲ شمسی، سریالی با عنوان «سربداران» از تلویزیون جمهوری اسلامی ایران پخش شد که به ماجرای قیام سربداران و همچنین عملکرد مردم [[باشتین]] و عکس‌العمل [[مغول|مغولان]] به این قیام پرداخت. | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* آژند، یعقوب، قیام شیعی سربداران، تهران، گستره، ۱۳۶۳ش. | * آژند، یعقوب، قیام شیعی سربداران، تهران، گستره، ۱۳۶۳ش. | ||