تناسخ: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی محققان معتقدند که مبانی عرفان اسلامی، از جمله شوق عارفان به ترک کامل دنیا و اندیشه فنای فی الله، نمی‌تواند با تناسخ سازگار باشد.<ref>ذهبی، «تناسخ در جهان اسلام»، ص</ref> این عدم سازگاری از نظر آنان به دلیل آن است که تناسخ خود نوعی بازگشت [[روح انسان|روح]] به بدنِ دنیوی است.<ref>ذهبی، «تناسخ در جهان اسلام»، ص</ref> حضور بنیادهای عقیدتی اسلامی، مانند عقیده [[معاد]]، در اندیشه عارفان و صوفیان اسلامی را نیز از جمله دلایل رد تناسخ توسط آنان دانسته‌اند؛<ref>ذهبی، «تناسخ در جهان اسلام»، ص</ref> آنچنان که صوفیان برجسته‌ای چون ابونصر سراج<ref>ابونصر سراج، اللمع، ۱۳۸۰ق، ص۵۴۱-۵۴۲.</ref> (درگذشت: ۳۷۸ق)، [[ابن‌عربی]]<ref>ابن‌عربی، الـفتوحات المکیة، ۱۴۰۷ق، ص۱۹۹-۲۰۰.</ref> (۵۶۰-۶۳۸ق)، [[شیخ محمود شبستری]]<ref>شبستری، گلشن راز، ۱۳۶۸ش، ص۷۱.</ref> و علاء‌الدوله سمنانی (۶۵۹-۷۳۶ق)<ref>علاءالدوله سمنانی، مصنفات فارسی، ۱۳۶۹ش، ص۲۲۲-۲۲۵.</ref> به نقد و رد تناسخ پرداخته‌اند. برای نمونه، محمود شبستری تناسخ را حاصل نگاه «تنگ‌چشمانه» به آفرینش می‌داند؛<ref>شبستری، گلشن راز، ۱۳۶۸ش، ص۷۱.</ref> نگاهی که شارحان گلشن راز آن را به‌معنای نادیده‌گرفتن بدن برزخی و منحصر دانستن بدن مادی به‌عنوان محل قرار گرفتن روح پس از [[مرگ]] دانسته‌اند.<ref>لاهیجی، مفاتیح الاعجاز، ۱۳۱۳ق، ص۳۳.</ref>

وجه دیگر توجه عارفان و صوفان اسلامی به تناسخ، اعتقاد به [[حلولیه|حلول]] در میان برخی صوفیان دانسته شده است؛ اعتقادی که، با یکی گرفته شدن تناسخ و حلول در میان اندیشمندان مسلمان، موجب متهم‌شدن همه صوفیان و عارفان اسلامی به اعتقاد به تناسخ شده است.<ref>مینایی، «تناسخ»، ص</ref> همچنین، اعتقاد به مفهوم تجلی (ظهور الهی در موجودات) در عرفان و تصوف اسلامی را عامل دیگری برای متهم‌شدن عارفان و صوفیان مسلمان به اعتقاد به تناسخ دانسته‌اند.<ref>مینایی، «تناسخ»، ص</ref> این اتهام موجب پاسخ‌گویی برخی عارفان اهلِ تحقیق شده و آنان با نقد و رد تناسخ مفاهیمی مانند تجلی را غیر از تناسخ دانسته‌اند.<ref>شبستری، گلشن راز، ۱۳۶۸ش، ص۸۱.</ref>