آیه تیمم: تفاوت میان نسخه‌ها

آیه تیمم (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۳ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۲۶

۲٬۰۸۷ بایت حذف‌شده ، ‏۲۳ اوت ۲۰۲۳

←‏موارد جواز تیمم

دیداریویکی‌متن

P.motahari

Automoderated users، confirmed، protected، templateeditor

۳٬۲۷۷

ویرایش

@@ خط ۴۰: / خط ۴۰: @@
 ==موارد جواز تیمم==
-فقیهان مسلمان با توجه به «وَإِن کنتُم مَّرْضَیٰ أَوْ عَلَیٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنکم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَیمَّمُوا؛ و اگر بیمار یا در سفر بودید، یا یکی از شما از قضای حاجت آمد، یا با زنان نزدیکی کرده‌اید و آبی نیافتید، پس تیمم کنید.»، مواردی که در آن، تیمم به‌جای وضو و غسل جایز می‌شود را بر شمرده‌اند:
+فقیهان مسلمان با توجه به آیه، مواردی را که در آن‌ها به‌جای وضو و غسل، باید تیمم گرفت، به این شرح شمرده‌اند:
-*'''بیماری:''' با توجه به جمله «وَإِن کنتُم مَّرْضَیٰ؛ اگر بیمار بودید.»، گفته‌اند اگر [[تکلیف|مکلف]] بیمار باشد، به‌طوری که استفاده از آب برای او ضرر داشته باشد، به‌جای وضو، می‌تواند تیمم کند.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۰۹؛ جواد فاضل، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۶۳.</ref>
+*'''بیماری:''' با توجه به جمله «وَإِن کنتُم مَّرْضَیٰ؛ اگر بیمار بودید»، گفته‌اند اگر [[تکلیف|مکلف]] بیمار باشد، به‌طوری که استفاده از آب برای او ضرر داشته باشد، به‌جای وضو و غسل، می‌تواند تیمم کند.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۰۹؛ جواد فاضل، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۶۳.</ref>
+*'''نیافتن آب''': در عبارت «فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً» بیان کرده است که اگر با وجود حدث اصغر و حدث اکبر، مکلف به اندازه کفایت برای وضو و غسل، آب پیدا نکرد یا به آن دسترسی نداشت، در این صورت می‌تواند به‌جای وضو و غسل، تیمم کند.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۶.</ref>
-*'''نیافتن آب:''' جمله «جَاءَ أَحَدٌ مِّنکم مِّنَ الْغَائِطِ؛ یکی از شما از قضای حاجت آمد.»، به‌گفته فقها و مفسران، کنایه از [[حدث اصغر]] است که به‌واسطه آن، برای خواندن نماز، وضو واجب می‌شود.<ref>محقق اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ص۱۹؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۱۰.</ref> جمله «أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ؛ یا زنان را لمس کردید.»، نیز به‌گفته برخی فقها و مفسران، کنایه از [[آمیزش]] با زنان یا [[حدث اکبر]] است که به‌واسطه آن، [[غسل جنابت]] واجب می‌شود<ref>محقق اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ص۱۹؛ جواد فاضل، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۶۳.</ref> و سپس در عبارت «فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَیمَّمُوا» بیان کرده است که اگر با وجود حدث اصغر و حدث اکبر، مکلف به اندازه کفایت برای وضو و غسل، آب پیدا نکرد و یا به آن دسترسی نداشت، در این صورت می‌تواند به‌جای وضو و غسل، تیمم کند.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۶.</ref> همچنین فقها و [[تفسیر قرآن|مفسران]] با توجه به جمله «أَوْ عَلَیٰ سَفَرٍ؛ یا در سفر بودید.» گفته‌اند مسافرت از اموری نیست که وضو یا غسل را بر مکلف، واجب سازد و ذکر آن در ابتدای این بخش از آیه بدین جهت است که گاهی اتفاق می‌افتد برای کسی که در سفر است، قدرت دسترسی به آب وجود ندارد و یا آبی به همراه دارد و بیم آن دارد که اگر برای وضو یا غسل استفاده کند، تشنگی بر او فشار بیاورد و جانش به خطر افتد و لذا در این حالت، می‌تواند به‌جای وضو و غسل، تیمم کند.<ref>محقق اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ص۱۹؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۱۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۲۲۶.</ref>
+=== سفر ===
-==اختلاف نظر در معنای واژگان فقهی آیه==
+فقها و [[تفسیر قرآن|مفسران]] با توجه به جمله «أَوْ عَلَیٰ سَفَرٍ؛ یا در سفر بودید.» گفته‌اند مسافرت از اموری نیست که وضو یا غسل را بر مکلف، واجب سازد و ذکر آن در ابتدای این بخش از آیه بدین جهت است که گاهی اتفاق می‌افتد برای کسی که در سفر است، قدرت دسترسی به آب وجود ندارد و یا آبی به همراه دارد و بیم آن دارد که اگر برای وضو یا غسل استفاده کند، تشنگی بر او فشار بیاورد و جانش به خطر افتد. در این حالت، می‌تواند به‌جای وضو و غسل، تیمم کند.<ref>محقق اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ص۱۹؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۱۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۲۲۶.</ref>
-در معنای برخی از مفردات آیه اختلاف نظر‌هایی وجود دارد که این اختلاف نظرها منجر به آرای فقهی مختلفی شده است:
-===معنای لامستم===
-کلمه «لَامَسْتُمُ» از ماده «لَمْس» است و به باور مفسران و فقهای امامیه در این آیه و برخی آیات دیگر،{{یاد|مانند [[آیه ۲۳۷ سوره بقره]] ««وَ إِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ؛ و اگر آنان را پیش از آمیزش جنسی، طلاق دهید.» (جواد فاضل، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۶۳.)}} صرفاً به‌معنای لمس کردن زنان نیست؛ بلکه کنایه از [[آمیزش]] جنسی با آنان است که [[غسل جنابت]] را [[واجب]] می‌کند.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۵؛ فاضل جواد، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۶۳.</ref> برخی همچون [[مقداد بن عبدالله حلی|فاضل مقداد]] در کتاب [[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنز العرفان]] و [[رشیدرضا]] در [[تفسیر المنار]]، به [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] نسبت داده‌اند که او به صرف برخورد و تماس مستقیم بدنی زن و مرد با هم در صورتی که نامحرم باشند، وضو را واجب می‌دانسته است.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۵؛ رشیدرضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۵، ص۹۷.</ref> [[مالک بن انس|مالک]] گفته است اگر به‌همراه شهوت باشد، وضو را باطل می‌کند.<ref>آلوسی، تفسیر روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۴۱؛ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۵.</ref>
-===معنای صعید===
+==اختلاف نظر در معنای واژگان آیه==
-اختلاف نظر فقها در این که تیمم بر چه چیزهایی صحیح است، ناشی از اختلاف نظر در معنای واژه «صعید» است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۵، ص۱۲۰.</ref> بنا به یک نظر که بر آن ادعای اجماع شده، واژه «صعید»، بر هر آن چیزی که عنوان زمین بر آن صدق می‌کند، اطلاق می‌گردد. مانند سنگ، کلوخ، سنگ‌ریزه و مانند آن.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۵، ص۱۱۸؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۴، ص۳۷۷.</ref> برخی همچون جوهری، در صحاح اللغه، آن را صرفاً به خاک، معنا کرده‌‌اند.<ref>جوهری، صحاح اللغة، ۱۴۰۷ق، ذیل واژه «صعید».</ref>
+در معنای برخی از مفردات آیه اختلاف‌نظر‌هایی وجود دارد که منجر به آرای فقهی مختلفی شده است:
+===«لامَسْتُم»===
+کلمه «لَامَسْتُمُ» که از ماده «لَمْس» است، به باور مفسران و فقهای امامیه صرفاً به‌معنای لمس کردن زنان نیست؛ بلکه کنایه از [[آمیزش]] جنسی با آنان است که [[غسل جنابت]] را [[واجب]] می‌کند.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۵؛ فاضل جواد، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۶۳.</ref> برخی همچون [[مقداد بن عبدالله حلی|فاضل مقداد]] در کتاب [[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنزالعرفان]] و [[رشیدرضا]] در [[تفسیر المنار]]، به [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] نسبت داده‌اند که او صِرف تماس بدنی زن و مرد نامحرم با هم را موجب بطلان وضو می‌دانست.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۵؛ رشیدرضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۵، ص۹۷.</ref> فتوای [[مالک بن انس|مالک بن اَنَس]] از پیشوایان مذاهب چهارگانه فقهی اهل‌سنت هم این است اگر تماس بدنی با نامحرم همراه با شهوت باشد، وضو را باطل می‌کند.<ref>آلوسی، تفسیر روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۴۱؛ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۵.</ref>
-درباره توصیف واژه «صعید» به «طَیِب» در جمله «صَعِیدًا طَیبًا»، به‌گفته طباطبایی در تفسیر المیزان، بدین منظور است که زمین، خواه خاک یا سنگش، از حالت طبیعی‌اش خارج نشده باشد و مانند گچ، آهک و امثال آن‌ها نباشد که با پخته‌شدن و حرارت دادن، حالت اصلی و طبیعی خود را از دست داده‌اند.<ref>طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۲۲۹.</ref> برخی نیز واژه «طیب» را به معنای «پاک» دانسته و بر این نظرند، زمینی که بر آن تیمم می‌کنند، باید پاک باشد و نجس نباشد.<ref>محقق اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ص۱۹؛ فاضل جواد، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۶۶.</ref>
+===«صعید»===
+اختلاف‌نظر فقها در این‌که تیمم بر چه‌چیزهایی صحیح است، ناشی از اختلاف‌نظر در معنای واژه «صعید» است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۵، ص۱۲۰.</ref> فقیهان شیعه معتقدند واژه «صعید»، بر هرچیزی که عنوان زمین بر آن صدق می‌کند، اطلاق می‌گردد؛ مانند سنگ، کلوخ و سنگ‌ریزه.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۵، ص۱۱۸؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۴، ص۳۷۷.</ref> برخی همچون جوهریِ لغت‌دان، آن را صرفاً به‌معنای خاک دانسته‌اند.<ref>جوهری، صحاح اللغة، ۱۴۰۷ق، ذیل واژه «صعید».</ref>
+درباره توصیف واژه «صعید» به «طَیِب» در عبارت «صَعِیدًا طَیبًا»، طباطبایی در المیزان گفته منظور آن است که زمین، خواه خاک یا سنگ، از حالت طبیعی‌اش خارج نشده باشد و مانند گچ، آهک و امثال آن‌ها نباشد که با پخته‌شدن و حرارت‌دادن، حالت اصلی و طبیعی خود را از دست داده‌اند.<ref>طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۲۲۹.</ref> برخی نیز واژه «طیب» را به معنای «پاک» دانسته و بر این نظرند زمینی که بر آن تیمم می‌کنند، نباید نجس نباشد.<ref>محقق اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ص۱۹؛ فاضل جواد، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۶۶.</ref>
 ===معنای تیمم===
 {{اصلی|تیمم}}