قرائت حفص از عاصم: تفاوت میان نسخه‌ها

قرائت حفص از عاصم، روایت [[حفص بن سلیمان اسدی]] از قرائت استادش [[عاصم بن ابی النجود کوفی]]، از [[قاریان هفت‌گانه|قرائت‌های هفتگانه]] معروف قرآن است.<ref>ذهبی، معرفة القراء الکبار، ۱۴۱۷ق، ص۵۳؛ معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۱۹۵.</ref> گفته می‌شود این قرائت از قرائت‌های [[تواتر|متواتر]] و مورد پذیرش همه مسلمانان است.<ref>معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۶؛ باز، مباحث فی علم القرائات مع بیان اصول روایة حفص، ۱۴۲۵ق، ص۸۱.</ref> به گفته محمد اسماعیل محمد المشهدانی، پژوهشگر و مدرس نحو و قرائت‌های قرآنی در دانشگاه موصل، امروزه به‌طور تقریبی در ۹۵ درصد کشورهای اسلامی، قرائت عاصم به روایت حفص رواج دارد و در پنج درصد دیگر کشورها، سایر [[قاریان هفت‌گانه|قرائت‌های هفتگانه]] رایج است.<ref>اسماعیل محمد المشهدانی، القیمة الدلالیة لقرائة عاصم بروایة حفص، ۱۴۳۰ق، ص۲۶.</ref>

البته گروه زیادی با واسطه یا بدون واسطه، قرائت عاصم را روایت کرده‌اند؛<ref>جمعی از نویسندگان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۷۹۴.</ref> اما روایت حفص و نیز روایت [[ابوبکر بن عیاش]] از شهرت بیشتری برخوردارند.<ref>شاطبی، متن الشاطبیة، ۱۴۳۱ق، ص۳.</ref>

== اعتبار قرائت حفص از عاصم ==

قرائت‌شناسان روایت حفص از قرائت عاصم و اتصال سند آن به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] را صحیح می‌دانند؛<ref>ابن‌جزری، النشر فی القرائات، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۱۵۶؛ باز، مباحث فی علم القرائات مع بیان اصول روایة حفص، ۱۴۲۵ق، ص۸۵.</ref> زیرا عاصم آن را از [[ابوعبدالرحمن سلمی|ابوعبدالرحمن سُلَّمی]] و او عیناً از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] گرفته و امام علی از پیامبر(ص) دریافت کرده است. همچنین عاصم این روایت را از [[زر بن حبیش|زَر بن حَبیش]] فراگرفته که او از [[عبدالله بن مسعود]] آموخته و عبدالله بن مسعود هم از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] دریافت کرده است.<ref>ذهبی، معرفة القراء الکبار، ۱۴۱۷ق، ص۵۴؛

معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۸؛

باز، مباحث فی علم القرائات مع بیان اصول روایة حفص، ۱۴۲۵ق، ص۸۵.</ref> از جهت دیگر این قرائت را حفص نقل کرده که از دقیق‌ترین راویان عاصم و داناترین شاگردان وی است.<ref>معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۶؛ باز، مباحث فی علم القرائات مع بیان اصول روایة حفص، ۱۴۲۵ق، ص۸۴-۸۵.</ref>

[[محمدهادی معرفت]]، قرآن‌پژوه و [[مجتهد|فقیه]] شیعه ، متوفای [[سال ۱۳۸۵ هجری شمسی|۱۳۸۵ش]]، بر این باور است که قرائت حفص از عاصم، تنها قرائتی است که سند صحیح داشته و از همان ابتدا، به پشتوانه عامه مسلمانان استحکام یافته و در طی قرون متمادی، نسل به نسل رواج یافته و تا امروز نیز میان مسلمانان متداول است.<ref>معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۸۱ش، ص۲۳۵.</ref>

به‌گفته [[ابن‌ندیم]]، عاصم قرائت خود را از [[ابوعبدالرحمن سلمی|ابوعبدالرحمن سُلَّمی]] و [[زر بن حبیش|زَر بن حَبیش]] فراگرفته است؛<ref>ابن‌ندیم، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۴۷.</ref> اما [[ابوبکر بن عیاش]]، راوی دیگر قرائت عاصم می‌گوید: «عاصم به من گفت، هیچ‌کس غیر از ابو عبد الرحمن سلمی قرآن را به من نیاموخت و من وقتی از نزد وی بر می‌گشتم آن را بر زر بن حبیش عرضه می‌کردم».<ref>معرفت، التمهید من علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۶.</ref>

در این که خود سُلَّمی قرآن را از کدام‌یک از صحابه اخذ کرد، اختلاف‌نظر است:<ref>برای نمونه نگاه کنید به ذهبی، معرفه القراء الکبار، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۷؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۴۳؛ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۴۱۳؛ معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۱۸۹.</ref> برخی گفته‌اند که وی قرآن را از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، [[عثمان بن عفان|عثمان]] و [[عبدالله بن مسعود]] فراگرفت و بر آنان عرضه نمود.<ref>ذهبی، معرفه القراء الکبار، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۷.</ref> از برخی دیگر نقل شده که او قرآن را از امام علی آموخت و بر عثمان عرضه نمود.<ref>ذهبی، معرفه القراء الکبار، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۷.</ref> همچنین گفته شده که قرآن را از عثمان اخذ نمود و بر امام علی عرضه کرد.<ref>ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۴۱۳.</ref> [[محمدهادی معرفت]] به نقل از ذهبی گفته است که سُلَّمی قرآن را از عبدالله بن مسعود گرفت و بر امام علی عرضه کرد.<ref>معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۱۸۹.</ref> برخی نیز بر این نظرند که او قرآن را از امام علی اخذ کرد و همه‌اش را بر وی عرضه نمود.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۴۳؛ ضباع، الإضائة فی بیان اصول القرائة، ۱۴۲۰ق، ص۷۲؛ جمل، المغنی فی علم التجوید بروایة حفص عن عاصم، مکتبة سمیر منصور، ص۴۶.</ref>  

می‌گویند انتخاب قرائت حفص از عاصم از سوی دولت عثمانی و چاپ و انتشار مصحف براساس آن، در حدود قرن دهم هجری، سبب رواج این قرائت و تثبیت آن در میان جوامع اسلامی شد.<ref>مفلح القضاة و دیگران، مقدمات فی علم القرائات، ۱۴۲۲ق، ص۶۳؛ جمل، المغنی فی علم التجوید بروایة حفص عن العاصم، مکتبة سمیر منصور، ص۳۲.</ref> علی محمد الضباع، قرائت‌شناس اهل [[مصر]] (درگذشت: [[سال ۱۳۸۰ هجری قمری|۱۳۸۰ق]]) نوشته است آغاز رواج و همه‌پذیری قرائت عاصم به روایت حفص در کشورهای اسلامی از اواسط قرن دوازدهم هجری بوده است.<ref>ضباع، الإضائة فی بیان اصول القرائة، ۱۴۲۰ق، ص۷۲.</ref>

[[پرونده:سند قرآن به روایت حفص از عاصم.png|بندانگشتی|صفحه اول توضیحات [[قرآن]] چاپ [[عربستان سعودی]] در سال [[۱۴۴۱ق]].]]'''ابوعبدالرحمن سُلَّمی''': از [[تابعین]] کوفه و از قاریانی بود که قرائت قرآن را از برخی [[صحابه|صحابه پیامبر]] فراگرفته بود.<ref>معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۱۸۹.</ref> رجال‌شناسان [[ابوعبدالرحمن سلمی|ابو عبدالرحمن سُلَّمی]] را [[ثقه]] و «عظیم‌الشأن» دانسته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ذهبی، معرفه القراء الکبار، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰؛ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۴۱۴.</ref>

'''زَر بن حَبیش''': کسی است که به‌گفته ابن‌ندیم، عاصم قرائتش را بر وی عرضه می‌کرده است. او از [[تابعین]] کوفه و از قاریان طبقه سوم بود.<ref>معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۱۹۰.</ref> وی قرائت را از [[عبدالله بن مسعود]]<ref>ابن‌مجاهد، السبعة فی القرائات، ۱۴۰۰ق، ص۷۰.</ref> و بنا به نقلی از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و عبدالله بن مسعود فراگرفته بود.<ref>معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۱۹۰.</ref>

'''عاصم بن بَهْدَله ابی النَّجُود''': معروف به عاصم از [[قاریان هفت‌گانه]] و اهل [[کوفه]] بود.<ref>ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۳۴۶؛ خویی، معجم رجال الحدیث، مؤسسة الامام الخوئی الاسلامیة، ج۱۰، ص۱۹۵.</ref>  بسیاری از رجال‌شناسان عاصم را [[ثقه]] و فردی باتقوا<ref>برای نمونه نگاه کنید به ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ج۲، ص۳۵۷-۳۵۸؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۵۳؛ ابن‌جزری، النشر فی القرائات العشر، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۱۵۵؛ الدانی، جامع البیان فی القرائات السبع، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۹۶؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۵، ص۴.</ref> و قرائت او را فصیح‌ترین قرائت‌ها<ref>برای نمونه نگاه کنید به ذهبی، معرفة القراء الکبار علی الطبقات و الاعصار، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۲؛ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۳۴۷؛ ابن‌جزری، النشر فی القرائات العشر، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۱۵۵؛ الدانی، جامع البیان فی القرائات السبع، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۹۵؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۵، ص۴.</ref> دانسته‌اند. از برخی نقل شده که او در حفظ و ضبط قرائت، دقیق، متقن و محتاط بود.<ref>برای نمونه نگاه کنید به معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۶؛ ابن‌جزری، النشر فی القرائات العشر، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۱۵۵.</ref>

'''حَفْص بن سلیمان''': اهل [[کوفه]] و فرزند همسر عاصم بود. او قرائت قرآن را از وی فراگرفت، بارها بر او عرضه نمود و آن را در بلاد اسلامی، از جمله [[بغداد]] و [[مکه]] نشر داد.<ref>ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۲۵۴؛ معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۸.</ref> برخی قرائت‌شناسان بر این نظرند که حفص در میان شاگردان و راویان عاصم، از همه داناتر به قرائت او بوده است.<ref>ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۲۵۴؛ ابن‌جزری، النشر فی القرائات العشر، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۱۵۶؛ معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۸.</ref> بنا به گزارش بسیاری از رجال‌شناسان، حفص در قرائت، [[ثقه]] و در حفظ و ضبط قرائت عاصم، دقیق و متقن بود.<ref>برای نمونه نگاه کنید به معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۸؛ ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ج۱، ص۵۵۸؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۶۴.</ref>