علی بن عیسی اربلی: تفاوت میان نسخه‌ها

بهاءالدین اِرْبِلی در اربل (اربیل) در شمال [[عراق]] زاده شد و همانجا پرورش یافت.<ref>فرّوخ، ج۳، ص۶۶۱</ref> تاریخ دقیق تولّد او معلوم نیست؛ ولی  قرائن گویای آن است که وی بین سال‌های ۶۲۰ تا ۶۲۵ق به دنیا آمده است. [[ابن حبیب حلبی]] (درگذشته ۷۷۹ق) تاریخ ولادت او را به صراحت ۶۲۵ق دانسته است.<ref>ج۱، ص۱۶۱</ref> پدر بهاءالدین [[فخرالدین عیسی]]، معروف به ابن جِجْنی حاکم [[اربل]] و نواحی آن بود و در ۶۶۴ در همانجا درگذشت.<ref>ابن فُوَطی، ۱۹۶۵، ج۴، قسم۳، ص۲۷۴ـ ۲۷۵</ref>

اربلی نزد شماری از علمای [[اهل سنت|عامّه]] و [[شیعه|خاصّه]] دانش آموخت و از بسیاری اجازه روایت یافت.<ref>بهاءالدین اربلی، رساله الطیف، مقدمه جبوری، ص۱۸ـ۱۹؛ افندی اصفهانی، ج۴، ص۱۶۶ـ۱۶۸؛ امینی، ج۵، ص۴۴۶ـ۴۴۷</ref> برخی از آنان عبارت‌اند از:

# حافظ ابوعبدالله [[محمد بن یوسف گنجی شافعی]] (درگذشت ۶۵۷ق)<ref>بهاءالدین اربلی، کشف الغمّه، ج۱، ص۱۴، ۱۰۸، ۳۴۷، ۳۶۳ـ۳۶۴، ج۲، ص۷۵، ۳۷۲، ج۳، ص۴۳، ۲۶۵؛ قمی، ۱۳۵۷ـ۱۳۵۸، ج۱، ص۱۹۹ـ۲۰۰؛ امینی، ج۵، ص۴۴۶</ref>

# [[عبدالرزاق بن فوطی]].<ref>حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۸، ۲۶، ۶۱، ۶۳، ۱۴۷، ۱۶۴، ۲۸۸؛ امینی، ج۵، ص۴۴۷ـ۴۴۸؛ بهاءالدین اربلی، رساله الطیف، مقدمه جبوری، ص۱۹ـ۲۰</ref>

در ۶۸۷ [[سعدالدوله]] یهودی موصلی ـ وزیر ارغون خان ـ مسلمانان را بسیار آزار کرد، و اربلی نیز مدتی از کار برکنار شد تا اینکه سعدالدوله در ۶۹۰ به قتل رسید.<ref>علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۶؛ ابن فوطی، الحوادث الجامعه و التجارب النافعه فی المائه السابعه، ص۴۵۴</ref> اربلی سالهای آخر عمر خود را خانه‌نشین شد و به تألیف پرداخت.<ref>علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۶، ۱۳؛ فرّوخ، ج۳، ص۶۶۲</ref>

درباره وزارت اربلی اختلاف است؛ برخی او را صاحب وزارت و صدارت خوانده و یکی از سیاستمداران زمان خویش دانسته‌اند.<ref>صفدی، ج۲۱، ص۳۷۸؛ افندی اصفهانی، ج۴، ص۱۶۶؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱، ص۲۱۸؛ امینی، ج۵، ص۴۴۶</ref> [[ابوالحسن شعرانی]] نیز وزیر بودن او را با چنان علم و فضل بعید ندانسته است.<ref>بهاءالدین اربلی، کشف الغمه ترجمه فارسی، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۱۱</ref> برخی هم احتمال داده‌اند که علی بن عیسی وزیر ـ معروف به [[ابن جراح]] (متوفی ۳۳۴) ـ شخص دیگری بوده و وزارت «‌مقتدر‌» و «‌قادر‌» عباسی را عهده دار بوده است.<ref>خوانساری، ج۴، ص۳۴۱؛ قمی، الکنی و الالقاب، ج۲، ص۱۵؛ زرکلی، ج۴، ص۳۱۷؛ مدرس تبریزی، ج۱، ص۱۰۲</ref>

به نوشته [[افندی اصفهانی]]،<ref>ج ۴، ص۱۶۹</ref> [[میرداماد]] در [[شرعة التسمیه]] درباره اربلی تعبیری آورده که یکی از شاگردان وی آن را دالّ بر امامی نبودن اربلی از نظر میرداماد دانسته و او را [[زیدیه|زیدی]] مذهب خوانده است.

از آنجا که اربلی در مواضع متعددی از کشف الغمه به [[امامیه|امامی]] بودن خود تصریح کرده، زیدی خواندن وی نادرست است. به نظر افندی اصفهانی <ref>ج ۴، ص۱۶۹</ref> شاید منشأ این اشتباه آن باشد که یکی از دانشمندان [[زیدیه]] کتابی به نام کشف الغمه تألیف کرده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۸، ص۴۷</ref> در منابع کهن نیز به امامی بودن اربلی اشارت رفته است.<ref>صفدی، ج۲۱، ص۳۷۹</ref>

با توجه به استادان اربلی، جامعیت وی در علوم مختلف معلوم می‌شود. او را از مشاهیر [[علم نحو]] و عربیت، <ref> صدر، ص۱۳۰</ref> شاعر و کاتب دیوان، <ref> صفدی، ج۲۱، ص۳۷۹</ref> مورّخ، ادیب و [[فقیه]]، <ref> ابن حبیب ج۱، ص۱۶۱</ref> محدّثی صدوق، [[ثقه]] و مذکور در سند اجازات <ref> حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۲۰، ص۴۳؛ مجلسی، ج۱، ص۱۰، ۲۹</ref> دانسته‌اند. به گفته [[فضل بن روزبهان شافعی]]، اربلی ـ به اتفاق جمیع [[امامیه]] ـ از بزرگان علما و در نقل مطالب امین است.<ref> شوشتری، ج۱، ص۲۹</ref>

اربلی بی‌تردید از شاعران و نثرنویسان بزرگ قرن هفتم قمری است. نثر او در آثارش ممتاز و استوار است. وی در نوجوانی شعر می‌سروده<ref>بهاءالدین اربلی، التذکره الفخریه، ص۲۴۶</ref> و در بیشتر ابواب و فنون شعر عرب طبع آزمایی کرده است.<ref>بهاءالدین اربلی، کشف الغمه، مقدمه جبوری، ص۲۴؛ بهاءالدین اربلی، کشف الغمّه، ج۱، ص۲۷۰ـ۲۷۱؛ بهاءالدین اربلی، التذکره الفخریه، ص۱۱۱، ۱۶۶، ۲۴۶ ـ۲۴۷، ۳۸۸، ۴۲۱ـ۴۲۴؛ امینی، ج۵، ص۴۴۴ـ۴۴۵</ref>

اربلی علاوه بر اینکه قصائدی در مدح [[اهل بیت(ع)]] سروده، از راویان شعر [[حضرت علی(ع)]] نیز بوده است.<ref> امینی، ج۲، ص۲۶</ref> قدرت شاعری او را می‌توان در ابیاتی که بالبداهه سروده و نیز در نشستهای ادبی او با [[جوینی]]، [[ابن صلایا]] و دیگران یافت.<ref> اربلی، التذکره الفخریه، ص۸۵ ـ۸۶؛ بهاءالدین اربلی، التذکره الفخریه، ص۱۵۳ـ۱۵۴، ۱۶۱ـ۱۶۲، ۱۶۶، ۲۰۴، ۲۴۲، ۳۸۰، ۳۸۹</ref>