رجاء بن ابی‌ضحاک
رجاء بن ابی‌ضحاک مأمور همراهی امام رضا(ع) از مدینه به مرو بود. وی در طول سفر، رفتار امام رضا(ع) را زیر نظر داشت و گزارش‌هایی را در این زمینه به مأمون داده است. وی از دولت‌مردان عباسی است که در زمان حکومت خلفایی چون مأمون عباسی، معتصم و واثق مسئولیت‌هایی چون دیوان خراج را عهده‌دار بود.
| رجاء بن ابی ضحاک | |
|---|---|
| زادروز | نامعلوم |
| درگذشت | ۲۲۶ق |
| شناخته‌شده برای | مسلمانان |
| نقش‌های برجسته | همراهی امام رضا(ع) از مدینه به مرو. |
| دین | مسلمان |
| منصب | مسئول دیوان خراج |
| خویشاوندان | فضل بن سهل (پسرعمو یا خواهرزاده) |
محتویات
معرفی اجمالی
رجاء بن ابی‌ضحاک از دولت‌مردان عباسی است که در زمان مأمون، معتصم و واثق مسئولیت‌هایی را عهده‌دار بوده است. رجاء از اهالی جرجریا (منطقه‌ای میان واسط و بغداد بوده که از میان رفته است.[۱]) بود[۲] و با فضل بن سهل وزیر مأمون خویشاوند بوده است.[۳] وی که با برخی طالبیان چون محمد بن جعفر ملقب به دیباج درگیری‌هایی نیز داشته است،[۴]
از تاریخ تولد رجاء بن ابی‌ضحاک اطلاعاتی در دست نیست؛ اما تاریخ مرگ وی را سال ۲۲۶ق ذکر کرده‌اند.[۵] وی پس از اختلافات و مشاجره‌هایی که با علی بن اسحاق مسئول تدارکات لشکر دمشق پیدا کرد، به دست او به قتل رسید.[۶] بعدها پسرش حسن به مسئولیت‌هایی در حکومت عباسی رسید.[۷]
مأمور همراهی امام رضا(ع) از مدینه تا مرو
رجاء از سوی مأمون مأمور شد تا امام رضا(ع) را در سفر به مرو همراهی کند.[۸] در برخی گزارش‌ها او مأمور شد تا طالبیان دیگری را نیز همراه با امام از مدینه به مرو ببرد.[۹]
وی در طول سفر، رفتارهای امام رضا(ع) را زیر نظر گرفت و گزارشی را در این زمینه به مأمون داد؛ گزارش وی از عبادت امام در سفر[۱۰] در منابع روایی شیعی[۱۱] انعکاس یافته است؛ همچنان‌که در برخی مناطق که کراماتی از امام صادر شده است، تلاش می‌کرد که امام و همراهان او را از منطقه به سرعت حرکت دهد.[۱۲]
بر پایه روایتی که شیخ صدوق نقل کرده، برخی یاران امام رضا(ع) در میانه سفر تصمیم به ترور رجاء می‌گیرند که جملات امام در منع از این کار[۱۳] سبب شده است برخی رجاء را شخصیت مثبتی قلمداد کنند.[۱۴]
پاره‌ای از منابع، مأمور همراهی امام را عیسی بن یزید جلودی دانسته‌اند[۱۵] برخی برای جمع کردن این دو گزارش، گفته‌اند که مأمور همراه امام از مدینه تا فارس جلودی بود و از فارس تا مرو، رجاء مسئولیت همراهی امام را به عهده گرفت.[۱۶]
مسئولیت‌ها پس از شهادت امام رضا(ع)
رجاء بن ابی‌ضحاک پس از ولایتعهدی امام رضا و در زمان خروج مأمون از خراسان جانشین او شد[۱۷] و سپس در دوره‌ای به ولایت جرجان رسید.[۱۸] وی در مقطعی از خلافت مأمون مسئولیت دیوان خراج را بر عهده داشت[۱۹] و در عهد معتصم دایره اختیارات او به دیوان خراج دمشق محدود شد.[۲۰] وی در دوران حکومت واثق نیز مسئولیت خراج لشکریان دمشق را به عهده داشت.[۲۱]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۱۲۳؛ قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ۱۳۷۳ش، ص۳۵۱.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۴۸، ۴۵۲؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۵۴۰؛ ابن رسته، الأعلاق النفیسة، ۱۸۹۲م، ص۳۰۷.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۵۳۹–۵۴۰.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۹، ص۱۱۱.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۹، ص۱۱۱؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲–۱۲۴؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۸۴-۹۰؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۲، ص۹-۱۱.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۴۸؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص:۵۴۴؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۴۱؛ نوبختی، فرق الشیعة، ۱۴۰۴ق، ص۸۷؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۴۷، ۱۶۵، ۱۸۰، ۲۰۵.
- ↑ بسوی، المعرفةوالتاریخ، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۹۱؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۵۴۰.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۳۸.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۸۰-۱۸۳؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۵۵-۵۶.
- ↑ ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۴۸۸–۴۸۹؛ قطب‌الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۶۱-۶۶۲.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۰۵-۲۰۶.
- ↑ همان، پاورقی ش۲.
- ↑ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، بیروت، ص۴۵۴؛ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۵۹؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۲۴.
- ↑ قاضی نعمان، شرح الأخبار، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۳۹-۳۴۰.
- ↑ ابن رسته، الأعلاق النفیسة، ۱۸۹۲م، ص۳۰۷؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۵۲–۴۵۳.
- ↑ ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۱۳.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۹، ص۱۱۱؛ ابن عساکر تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.
منابع
- شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(ع)، تهران، انتشارات جهان، ۱۳۷۸ق.
- ابن حمزه طوسی، محمد بن علی، الثاقب فی المناقب، تحقیق نبیل رضا علوان، قم، انصاریان، ۱۴۱۹ق.
- ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- ابن رسته، احمد بن عمر، الأعلاق النفیسة، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م.
- ابن عساکر، غلی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- بسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفة و التاریخ، تحقیق اکرم ضیاء العمری، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، ۱۴۰۱ق.
- حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۹ق.
- حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، تحقیق هلموت ریتر، بیروت، دارالنشر، ۱۴۱۱ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، انتشارات رضی، ۱۳۷۵ش.
- قاضی نعمان، نعمان بن محمد، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار(ع)، تحقیق محمدحسین حسینی جلالی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۹ق.
- قزوینی، زکریا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۳ش.
- قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبة‌الله، الخرائج و الجرائح، تحقیق مؤسسة الإمام المهدی(عج)، قم، مؤسسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۹ق.
- مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، بیروت، دار الاضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.