ریش‌تراشی

ریش‌تراشی یا حَلقِ لِحیه، از موضوعاتی است که در فقه درباره حرمت یا عدم حرمت آن برای مردان بحث می‌شود. این موضوع نخستین بار در قرن هفتم هجری، به عنوان یک مسئله فقهی مطرح شده است. از قرن هشتم تا قرن سیزدهم، فقیهان به حرمت ریش‌تراشی فتوا می‌دادند؛ اما امروزه بیشتر فقها آن را بنا بر احتیاط واجب حرام می‌دانند. ابوالقاسم خوئی و برخی از مراجع تقلیدِ پس از او، باقی‌گذاشتن ریش ناحیه چانه و تراشیدن بقیه ریش (مانند ریش پروفسوری) را حرام نمی‌دانند.

پیشینه بحث و دیدگاه‌ فقیهان

ریش‌تراشی نخستین بار در قرن هفتم هجری به صورت یک مسئله فقهی مطرح شد. اولین فقیهی که از این مسئله سخن گفت، یحیی بن سعید حلی بود که تراشیدن ریش را برای مردان شایسته ندانست؛ البته این سخن، بر حرمت تراشیدن دلالت ندارد و تنها نشان می‌دهد که از دیدگاه او این کار مکروه بوده است.

در نوشته‌های شهید اول که یک قرن پس از او می‌زیست، عبارتی وجود دارد که اشاره به حرمت تراشیدن ریش نزد وی دارد؛ اما تنها از قرن دهم یا یازدهم هجری بود که فقیهانی چون ابن ابی جمهور احسایی، میرداماد و شیخ بهایی به صراحت به حرمت آن فتوا دادند. بعد از آنها نیز دیگر فقیهان چون حر عاملی، صاحب جواهر و شیخ انصاری قائل به حرمت ریش‌تراشی شدند.

بیشتر فقیهان معاصر به حرمت ریش تراشی‌ فتوا نداده‌اند؛ اما بنا بر احتیاط واجب آن را حرام می‌دانند.

دلایل حرمت

در کتاب‌های فقهی دلایل فراوانی درباره حرمت ریش‌تراشی آمده است که غالبا در آنها اشکال می‌شود؛ از این رو برخی از فقها به حرمت آن فتوا نمی‌دهند؛ اما به علت آنکه گذاشتن ریش، شیوه پیامبران و امامان بوده است، تراشیدن آن را به احتیاط واجب حرام می‌دانند.

سید ابوالقاسم خوئی به همه دلایل حرام‌بودن ریش‌تراشی، به‌جز یک دلیل، اشکال کرده است. به باور او تنها دلیل بر حرمت این کار، روایت صحیح‌السندی از امام رضا(ع) است که در آن از تراشیدن ریش نهی شده است. وی ادامه داده است که این دلیل را سیره همه متدینان، تقویت می‌کند؛ با این همه وی به حرمت تراشیدن ریش فتوا نداده است و آن را بنا بر احتیاط واجب حرام دانسته است.

برخی دیگر از دلایل حرمت ریش‌تراشی، عبارت است از:

• در قرآن آمده است که از آیین حضرت ابراهیم(ع) تبعیت کنید و از سوی دیگر در روایتی گذاشتن ریش جزء آیین او به شمار آمده است. مجموع این آیه و روایت نتیجه می‌دهد که تراشیدن ریش جایز نیست.
• روایاتی که به إعفاء ریش امر کرده است؛ برخی گفته‌اند:‌ منظور از «إعفاء» نتراشیدن یا گذاشتن ریش است و نتیجه گرفته‌اند که ریش‌گذاشتن واجب است.
• روایاتی که از هم‌شکل‌شدن با غیرمسلمانان نهی کرده است. در برخی از روایات آمده است: «از ما نیست کسی که خود را به کفار شبیه می‌کند؛ خود را به یهودیان و مسیحیان شبیه نکنید». بر این اساس، گفته‌اند: از آنجا که غالبا غیرمسلمانان ریش خود رامی‌تراشند، تراشیدن ریش موجب شبیه‌شدن به آنان می‌شود و از این رو حرام است.

ریش پروفسوری

برخی از فقیهان ، معتقدند که واژه «لحیه»(ریش)، تنها به موهای چانه دلالت دارد و موهای دو طرف صورت را شامل نمی‌شود. بنابراین تراشیدن مو‌های ناحیه‌های غیر از چانه اشکال ندارد. بر پایه این سخن، مدلی از ریش که امروزه ریش پروفسوری نامیده می‌شود، حرام نیست. نخستین فقیهی که چنین فتوایی داد، سید ابوالقاسم خوئی بود. برخی از مرجع تقلید پس از او نیز چنین فتوایی دارند.

منابع

• قرآن کریم، ترجمه فولادوند.
• بهشتی، احمد و وحید واحدجوان، «بررسی ادلّه قائلين به حرمت ريش‌تراشی در ميان فقهای امامیه»، فصلنامه تخصصی فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش۲۴، ۱۳۹۰ش.
• خوئی، سیدابوالقاسم، صراط النجاة(المحشی)، تحقیق و تصحیح موسی مفید الدین عاصی عاملی، قم، مکتب نشر المنتخب، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
• خوئی، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهه، تقریر محمدعلی توحیدی، بی‌جا، بی‌تا.
• حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
• منافی، سیدحسین، «بررسى اجمالى ادله برخى از مصادیق ریش تراشى»، فصلنامه فقه، ش۵۹، ۱۳۸۹ش.
• موسوى ‌خمينى، سيدروح الله، توضیح المسائل(مُحَشّی)، تحقیق سيدمحمدحسين بنى‌هاشمى خمينى‌، قم، ‌دفتر انتشارات اسلامى، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق
• نمازی شاهرودی، علی، مستدرک سفینة البحار، قم، مؤسسه انتشارات اسلامی، ۱۴۱۹ق.