کاربر:Nazarzadeh/شهادت ثالثه
شهادت ثالثه، به معنای سومین گواهی، عنوانی است برای گواهی‌دادن به ولایت حضرت علی(ع) که پس از شهادتین و با عبارت «أشهَدُ أَنّ عَلیاً ولی الله» گفته می‌شود. شهادت ثالثه در منابع فقهی و حدیثی شیعه به عنوان بخشی از اذان مطرح نشده است و به نظر بیشتر فقیهان شیعه این فراز جزء اذان و اقامه نیست اما گفتن آن به قصد قربت و به گونه‌ای که مشخص شود جزء اذان و اقامه نیست، مستحب و یا جایز است.
مفهوم
شهادت ثالثه، یعنی سومین گواهی دادن؛ یعنی پس از شهادتین(گواهی‌دادن به توحید و نبوت)، به ولایت علی بن ابی طالب (ع) شهادت داده شود.
در غیر اذان
در روایات زیادی شهادت به ولایت حضرت علی (ع) پس از شهادتین وارد شده است.
در آغاز نماز دعای توجه در قنوت در سلام هنگام شنیدن اذان
در اذان
پیشینه
هر چند مشهور است که شهادت ثالثه از زمان صفویه به طور رسمی وارد اذان شیعیان شده است، اما شواهدی وجود دارد که پیش از این نیز به صورت پراکنده در برخی مناطق گفته می‌شده است، ابن بطوطه در قرن ۸ قمری از گفتن «اشهد ان علیاً ولی الله» در اذان شیعیان قطیف سخن به میان آورده است.[۱]
موضع‌گیری شیخ صدوق درباره روایاتی مبنی بر جواز شهادت ثالثه[۲]، نشانگر وجود گروه‌هایی است که در آن زمان در اذان شهادت ثالثه را می‌گفتند.
عبدالمحسن سراوی، پیشینه «اشهد ان علیاً ولی الله» را به دوره امویان می‌رساند و آن را واکنشی از سوی شیعیان در برابر کسانی می‌پندارد که بر منابر و مأذنه‌ها حضرت علی(ع) را لعن می‌کردند.[۳]
گفته شده است که عبدالله مراغی مصری نیز در السلافة فی أمرالخلافة روایاتی نقل کرده است که در زمان پیامبر اکرم(ص)، سلمان و ابوذر در اذان شهادت ثالثه را می‌گفتند.[۴] البته از سوی برخی در اصل وجود خارجی این کتاب تردید شده است.[۵][۶]
احکام
از نظر فقهای شیعه «اشهد ان علیا ولی الله» در اصل تشریع اذان نبوده است، از این‌رو آن را در شمار فرازهای اذان و اقامه نمی‌آورند.[۷] شیخ صدوق اخباری را که بر جواز شهادت ثالثه در اذان و اقامه دلالت دارند، ساخته غلات می‌داند.[۸] از نظر شیخ طوسی این روایات شاذ و عامل به آنها(کسی که در اذان و اقامه، شهادت ثالثه را بگوید) خطاکار و گناهکار است.[۹]
استحباب بدون قصد جزئیت از نظر بیشتر فقهای شیعه گفتن شهادت ثالثه بدون قصد جزئیت (مستحبی که جزو اجزای اذان نیست) در اذان و اقامه جایز و یا مستحب است.[۱۰] عبدالحلیم غزّی در کتاب الشهادة الثالثة المقدسة فتوای بیش از صد تن از علمای شیعه را در این باره گردآوری کرده است، که غالباً به استحباب آن در اذان و اقامه بدون قصد جزئیت نظر دارند.[۱۱] مستند آنان، روایاتی است که به نحو مطلق می‌گویند: هر گاه شهادت به توحید و رسالت دادید، شهادت به ولایت علی بن ابیطالب(ع) نیز بدهید.[۱۲] آنان همچنین موضع‌گیری شیخ صدوق و شیخ طوسی را حمل بر جایی می‌کنند که به قصد جزئیت گفته شود.
استحباب با قصد جزئیت شماری از فقهای شیعه جزئیت شهادت ثالثه در اذان و اقامه را پذیرفته‌اند[۱۳]، مستند آنان روایاتی است که شیخ صدوق و شیخ طوسی مردود دانسته‌اند، همچنین برخی آنان به روایاتی که گفته شده مراغی مصری مبنی بر شهادت ثالثه گفتن سلمان و ابوذر در اذان و اقامه نقل کرده است، استناد می‌کنند.[۱۴] البته در اصل وجود خارجی کتاب السلافة فی أمرالخلافة از سوی پژوهشگرانی مانند مهدی مهریزی[۱۵] و محسن کدیور[۱۶] تردید شده است. مجهول‌الهویه بودن نویسنده، عدم وجود کتاب در کتابخانه‌ها و عدم وجود این احادیث در کتب حدیثی شیعه این نظر را قوت می‌بخشد.
نخستین بار عبدالنبی اراکی (۱۳۰۷ ـ ۱۳۸۵ ق) در کتاب رساله الهدایه، به کتاب السلافه فی امر الخلافه استناد کرده است، پس از وی سید محمد شیرازی (۱۳۰۷ – ۱۳۸۰ ش) دومین کسی است که به این کتاب استناد می‌کند. سید اسماعیل مرعشی (۱۳۴۰ ـ ۱۴۲۵ ق)[۱۷]، سید علی شهرستانی[۱۸] از دیگر کسانی هستند که به این کتاب استناد کرده‌اند. و هیچ کدام از آنها اصل کتاب را ندیده‌اند.[۱۹]
فقیهانی مانند صاحب جواهر، علامه مجلسی[۲۰]، امام خمینی[۲۱]و... گرچه به استحباب شهادت ثالثه بدون قصد جزئیت در اذان و اقامه فتوا داده‌اند، اما استحباب آن را با قصد جزئیت نیز بعید ندانسته‌اند.[۲۲]، صاحب جواهر گفته است:
- اگر اتفاق و تسالم اصحاب و فقهاء بر عدم جزئیت نبود جا داشت ادعای جزئیت آن را می‌کردیم.[۲۳]
آیت الله حکیم، مانند اکثریت علمای شیعه، شهادت ثالثه را بدون قصد جزئیت در اذان و اقامه مستحب می‌داند، از نظر او، در عصر حاضر شهادت ثالثه، شعار مذهب تشیع است، از این جهت شرعا راجح بلکه ممکن است واجب دانسته شود.[۲۴]
مطالعه بیشتر
- جایگاه «أَشهدُ أَنَّ علیاًولی الله» در اذان، نوشته سید علی شهرستانی، ترجمه سیدهادی حسینی، انتشارات دلیل ما، در ۶۷۹ صفحه.
- کلمات الاعلام حول جواز الشهادة بالولایة فی الاذان و الاقامة مع عدم قصد الجزئیة، رضا استادی، قم، ۱۳۹۵ق.[۲۵]
- شهادت ثالثه در اذان و اقامه، محمد مظفری قزوینی
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- ابن بطوطه، سفرنامه(رحله) ابن بطوطه، ترجمه: موحد، محمد علی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۵۹ش.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق/ مصحح: عباس قوچانی- علی آخوندی، دارإحیاء التراث العربی، بیروت، چ:هفتم، ۱۴۰۴.
- شوشتری، محمد تقی، النجعة فی شرح اللمعة موضوع، کتابفروشی صدوق، تهران، ۱۴۰۶ ق.
- طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، دارالکتاب العربی، بیروت، ۱۴۰۰ ق.
- حسینی میلانی، سید علی، الشهادة بالولایة فی الاذان، مرکز الابحاث العقائدیة، قم، ۱۴۲۱ق.
- الغزّی، عبدالحلیم، الشهادة الثالثة المقدسة معدن الاسلام الکامل و جوهر الایمان الحق، دارالقاری، بیروت، ۱۴۲۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، مصحح: سید محمد تقی کشفی، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران، ۱۳۸۷ق.
- طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، الخلاف، مصحح: علی خراسانی- سید جواد شهرستانی- مهدی طه نجف- مجتبی عراقی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۷.
- حکیم، سید محسن طباطبایی، مستمسک العروة الوثقی، مؤسسة دارالتفسیر، قم، ۱۴۱۶ق.
- سراوی، عبدالمحسن، القطوف الدانیة.
- یزدی، سید محمد کاظم طباطبایی، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۹ق.
- صدوق، محمّد بن علی بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۳ق.
- حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، تحقیق: بخش فقه در جامعه پژوهش‌های اسلامی، مجمع البحوث الإسلامیة، مشهد، ۱۴۱۲ق.
پیوند به بیرون
متوسط
ناقص
نمی‌خواهد
نمی‌خواهد
ندارد
-
- ↑ ابن بطوطه، ج۱، ص۳۰۸
- ↑ صدوق، ج۱، ص۲۹۰
- ↑ سراوی، ج۱، ص۵۵
- ↑ السلافة فی أمرالخلافة، ص۳۲. بنقل از میلانی، ص۲۵
- ↑ نقد مستندات شهادت ثالثه در اذان
- ↑ پدیده ارجاع به کتاب‌های خیالی و ساختگی، به نقل از کتاب جشن نامه رضا استادی، نوشته رسول جعفریان
- ↑ طوسی، خلاف، ج۱، ص۲۷۸؛ طوسی، مبسوط، ج۱، ص۹۹؛ عروه، ج۱، ص۶۰۲؛ صدوق، ج۱، ص۲۹۰؛ علامه حلی، ج۴، ص۳۷۴
- ↑ صدوق، ج۱، ص۲۹۰؛ شوشتری، ج۲، ص۲۰۵
- ↑ طوسی، النهایة، ص۶۹؛ طوسی، مبسوط، ج۱، ص۹۹؛ علامه حلی، ج۴، ص۳۸۱
- ↑ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج۹، ص۸۷
- ↑ غزی، ص۳۶۱-۳۸۵
- ↑ احتجاج، ج۱، ص۱۵۸؛ بحارالانوار، ج۲۷، ص۱؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج۹، ص۸۷
- ↑ غزی، ص۳۶۱-۳۸۵
- ↑ السلافة فی أمرالخلافة، ص۳۲. بنقل از میلانی، ص۲۵
- ↑ پدیده ارجاع به کتاب‌های خیالی و ساختگی، به نقل از کتاب جشن نامه رضا استادی، نوشته رسول جعفریان
- ↑ نقد مستندات شهادت ثالثه در اذان
- ↑ اجماعیات فقه الشیعة، ج 1، ص 242
- ↑ اشهد ان علیاً ولی الله در اذان، ص۲۵۶، ترجمه سید هادی حسینی
- ↑ بنگرید: پدیده ارجاع به کتاب‌های خیالی و ساختگی، به نقل از کتاب جشن نامه رضا استادی، نوشته رسول جعفریان
- ↑ بحارالانوار، ج۸۱، ص۱۱۱
- ↑ الآداب المعنویه، ص۲۶۵، بنقل از، غزی، ص۳۶۳
- ↑ غزی، ص۳۶۱-۳۸۵؛ بحارالانوار، ج۸۱، ص۱۱۱
- ↑ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج۹، ص۸۷
- ↑ حکیم، ج۵، ص۵۴۵
- ↑ کلمات الاعلام حول جواز الشهادة بالولایة فی الاذان و الاقامة مع عدم قصد الجزئیة