عزرائیل
| مرگ | |
|---|---|
| احتضار • عزرائیل • غسل میت • کفن • نماز میت • تدفین • شهادت | |
| برزخ | |
| شب اول قبر • سؤال قبر • نکیر و منکر • حیات برزخی • بدن برزخی | |
| قیامت | |
| اسرافیل • معاد جسمانی • نفخ صور • نامه اعمال • صراط • صحرای محشر • اصحاب یمین • اصحاب شمال | |
| بهشت | |
| درهای بهشت • حور العین • غلمان • رضوان • نعمت‌های بهشت | |
| جهنم | |
| درهای جهنم • درکات جهنم • زقوم • اسفل سافلین • هاویه • جحیم • غساق | |
| مفاهیم وابسته | |
| شفاعت • تجسم اعمال • رقیب و عتید • تناسخ • رجعت • روح • باقیات صالحات | |
عِزرائیل فرشته مأمور مرگ و یکی از ملائکه مقرب درگاه الهی است که خداوند او را مسئول گرفتن جان موجودات زنده قرار داده است. او به‌طور مستقیم انبیاء و اولیای الهی را قبض روح می‌کند و نمایندگانی نیز دارد که جان سایر موجودات را می‌گیرند. پس از اینکه عزرائیل روح همه موجودات را قبض کرد، خداوند جان او را می‌گیرد.
صفات و ویژگی‌ها
عزرائیل واژه عبری است که از دو جزء «عزرا» به‌معنای بنده و «ئیل» به‌معنای خداوند تشکیل شده و ترکیب هر دو جزء به‌معنای بنده خداست.[۱] قرآن کریم از عزرائیل با کلمه ملک‌الموت یاد کرده[۲] که مامور قبض روح و گرفتن جان موجودات زنده است.[۳] در روایات از او با عنوان «قابض‌الارواح» و «هادم‌اللّذات»[۴] نیز یاد شده است.[۵]
از عزرائیل در کنار میکائیل، اسرافیل و جبرئیل به «رئوس ملائکه» تعبیر می‌شود.[۶] همچنین در روایات وارد شده که لوح محفوظ از چهار رکن (علم، حیات، اراده و قدرت) تشکیل شده و عزرائیل مظهر رکن قدرت آن است.[۷] در بعضی از روایات آمده او چهار بال دارد به‌گونه‌ای که چهار طرف عالم را فراگرفته‌اند؛ پاهای وی در عالم پایین و سر او در آسمان بالا قرار دارد؛[۸] بر پایه برخی روایات، در آخر عمر پیامبر (ص)، فاطمه(س) با عزرائیل که اجازه ورود به منزل پیامبر(ص) را داشت هم‌سخن شد.[۹]
وظایف
مهم‌ترین وظیفه عزرائیل قبض روح موجودات است.[۱۰] در منابع روایی آمده است زمانی که خداوند می‌خواست حضرت آدم را خلق کند، به فرشتگان دستور داد بخشی از زمین را در اختیار او بگذارند، اما هیچکدام نتوانستند و تنها عزرائيل که نیروی قهر و غلبه الهی در نهاد او قرار داده شده بود توانست این کار را انجام دهد. به همین دلیل خداوند او را متولی قبض روح موجودات زنده قرار داد.[۱۱]
وی قبض روح انبیاء و اولیای الهی را به‌صورت مستقیم انجام می‌دهد. جان سایر موجودات را نمایندگان او می‌گیرند.[۱۲] در مورد اینکه چگونه ممکن است عزرائیل، در سراسر جهان به‌طور همزمان جان چندین موجود زنده را بگیرد، فیلسوفان و متکلمان می‌گویند: عزرائیل از موجودات فرا‌‌مادی و مجرد است و مکان معینی ندارد که از مکانی به مکان دیگر برود.[۱۳] برای او، تمام عالم مادی یکسان است و می‌تواند همزمان روح چندین موجود زنده را به‌سوی خود فرا خواند و جان آنها را بگیرد.[۱۴]
از آیات قرآنی به دست می‌آید که همه فرشتگان (که عزرائیل یکی از آن‌هاست) در هنگام انجام دادن مأموریت نیز خداوند را عبادت و تسبیح می‌کنند و این‌گونه نیست که در یک زمان خاصی وظیفه و ماموریت قبض روح را انجام داده و در زمان دیگر به تسبیح و عبادت بپردازد، بلکه عبادت او همان انجام دادن وظیفه اوست.[۱۵]
علامه طهرانی الاهی دان شیعی براین باور است که ملک الموت و اعوان ویاران او از دیگر فرشتگان ماهيّت‌های مختلف ندارند تا هر وقت بخواهند وجودشان در قالب یک ماهيّت بوجود آيد؛ بلکه چون از موجودات ملکوتیّه و مجرّده هستند مانند آئینه صاف و روشن بوده و خودبین و خودنما نیستند بلكه غیرنما هستند و در مقابل روح هر شخص محتضری واقع شوند عکس کمالات يا زشتی‌های او در آنها پیدا می‌شود، و برای همین شخصی که در حال جان دادن است، صورت ملكوتیّه و صفات و اخلاق خود را چه نیکو باشد و چه ناپسندیده باشد، در صورت و جمال آنها مشاهده می‌کند؛ و در واقع حسن و جمال، يا قبح و زشتی نفس ناطقه خود را در آنها می‌بیند.[۱۶]
یاران
در آیاتی از قرآن آمده مرگ انسان‌ها بر عهده گروهی از فرشتگان است و عزرائیل نمایندگان و یاران بسیاری برای قبض روح افراد دارد.[۱۷] بر اساس روایات، «نازعات»، «سابحات»، «ناشطات» و «سابقات» هر کدام وظیفه‌ی قبض روح عده خاصی از موجودات را بر عهده دارند. مثلا «نازعات» وظیفه دارد که روح کفار را با شدت و عذاب بگیرد و «ناشطات» مأمورند که روح مؤمنین عادی را با رأفت و مدارا قبض کند.[۱۸]
در آیات قرآن کریم آمده است که جان دادن کفار با سختی و عذاب همراه هست و فرشتگان مرگ، از جلو و پشت سر آنان را احاطه کرده و بر آنان ضربه می‌زنند؛[۱۹] اما قبض روح مؤمنان، به دست ملائکه رحمت انجام می‌گیرد و هنگامی که جان آنان گرفته می‌شود با مدارا و سهولت با آنان برخورد شده و به آنها مژده و بشارت بهشت داده می‌شود.[۲۰]
مرگ عزرائیل
وقتی در پایان کار جهان، اسرافیل برای نخستین بار در صور می‌دمد، دستور مرگ همه موجودات زنده داده می‌شود و همه موجودات می‌میرند؛ اما عزرائیل و بعضی از ملائکه دیگر، به دستور خداوند از این مرگ همگانی استثناء شده و نمی‌میرند. پس از نفخه‌ی اول و بعد از اینکه عزرائیل جان سایر استثناءشوندگان را گرفت، توسط خداوند قبض روح می‌شود.[۲۱]
پانویس
- ↑ دهخدا، دایرةالمعارف، ۱۳۴۱ش، ج۳، ص۲۲۴.
- ↑ قُلْ يَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذي وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلي رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ؛ «بگو فرشته مرگ که بر شما مأمور شده روح شما را می‌گیرد؛ سپس شما را به سوی پروردگارتان بازمی‌گرداند».
- ↑ سوره سجده، آیه۱۱.
- ↑ این دو کلمه در فارسی به‌معنای گیرنده‌ی جان‌ها و از بین برنده‌ی لذتهاست.
- ↑ شفیعی، «ملک‌الموت»، ۱۳۹۰ش، ج۱۵، ص۴۹۰؛ حسینی طهرانی، معادشناسی، ۱۳۶۱ش، ج۶، ص۲۱۱؛ شجاعی، ملائکه، ۱۳۸۵ش، ص۱۱۵.
- ↑ رجالی تهرانی، فرشتگان تحقیقی قرآنی روایی و عقلی، ۱۳۷۶ش، ص۱۰۶.
- ↑ ابن فناری، ۱۳۷۴ش، مصباح‌الانس، ۱۳۷۴، ص۴۰۳.
- ↑ شفیعی، «ملک‌الموت»، ۱۳۹۰ش، ج۱۵، ص۴۹۰.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۱۱۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۲، ص۵۲۷-۵۲۸؛ به نقل از ستایش، «گفت‌و‌گوی ملائکه با حضرت فاطمه(س)»، ص۲۰.
- ↑ رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۲۶۸.
- ↑ رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۲۶۸.
- ↑ طهرانی، معادشناسی، ۱۳۷۶ش، ص۲۱۲.
- ↑ مطهری، حرکت و زمان در فلسفه اسلامی، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۱۷۸.
- ↑ طباطبایی، انسان از آغاز تا انجام، ۱۳۸۸ش، ص۶۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۲۶۵.
- ↑ طهرانی، معاد شناسی، ج۱، مجلس۸.
- ↑ «حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا»؛ سوره انعام، آیه۶۱.
- ↑ آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳۰، ص۲۳.
- ↑ سوره انفال، آیه۵۰.
- ↑ سوره نحل، آیه۳۲.
- ↑ موسوی خمینی، شرح دعای سحر، ۱۳۸۶ش، ص۶۵.
یادداشت
منابع
- ابن فناری، محمدبن همزه، مصباح الانس، تهران، نشر مولی، ۱۳۷۴ش.
- آلوسی، سید محمود،روح المعانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، فرهنگ لغت دهخدا، تهران، مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۴۱ش.
- رجالی تهرانی، علیرضا، فرشتگان تحقیقی قرآنی روایی و عقلی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش.
- رستمی، محمد زمان و طاهره آل بویه، سیری در اسرار فرشتگان با رویکردی قرآنی و عرفانی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،۱۳۹۳ش.
- شجاعی، محمد، ملائکه، تهران، انتشارات وثوق، ۱۳۸۵ش.
- ستایش، رحمان، «گفتگوی ملائکه با حضرت فاطمه»، در مجله حدیث پژوهی، شماره ۷، بهار و تابستان ۱۳۹۱ش.
- شفیعی، سعید، «ملک‌الموت»، تهران، انتشارات حکمت، ۱۳۹۴ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، انسان از آغاز تا انجام، ترجمه صادق لاریجانی، به کوشش هادی خسروشاهی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۸ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، قم،انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.
- طهرانی، محمدحسین، معادشناسی، ج۱، تهران، نشر حکمت، ۱۳۶۱ش.
- مطهری، مرتضی، حرکت و زمان در فلسفه اسلامی، ج۱، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹ش.
- موسوی خمینی، سید روح‌الله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶ش.