لعن صحابه

لَعن صحابه به فتوای بسیاری از عالمان شیعه، حرام است. اینان معتقدند باید به مقدسات مذاهب اسلامی احترام گذاشت، به‌خصوص که این لعن‌ها دستاویز گروه‌های تندرو در ایجاد تفرقه و کشتار شیعیان شده است. از بین رفتن وحدت جهان اسلام از دیگر دلایل این ممنوعیت است. اهل‌سنت نیز به دلیل اعتقاد به عدالت همه صحابه، لعن و سب صحابه را ممنوع می‌دانند و گاه افراد لعن‌کننده را تکفیر می‌کنند.

در مقابل، عده‌ای معتقدند که در قرآن نفرین‌هایی برای ظالمان، دروغگویان و ... وجود دارد و اگر اعمال و رفتار برخی صحابه در زمره ظالمان یا دروغگویان قرار گیرند، این لعن‌ها شامل حال آن‌ها نیز می‌شود. آنان همچنین به لعن برخی صحابه توسط پیامبر اسلام(ص) استناد می‌کنند.

مفهوم‌شناسی

مقاله‌های اصلی: لعن و صحابه

منظور از لعن صحابه، نفرین و ناسزا به برخی صحابه به‌جهت اعمال و رفتارشان و نه به جهت صحابی بودن آن‌ها است.

لعن از جانب خداوند به معنای قطع رحمت و عذاب اخروی است و از سوی انسان، نوعی نفرین و بدخواهی برای دیگری است. ابن‌اثیر «لعن» توسط انسان‌ها را هم‌ردیف با سبّ دانسته است. برخی در تفاوت سب و لعن،‌ سب را به معنای بیان کلام زشت و لعن را به معنای دور گرداندن از رحمت الهی دانسته‌اند.

صحابی، فردی است که پیامبر اسلام(ص) را ملاقات کرده و هنگامی که از دنیا رفته، همچنان به او ایمان داشته و مسلمان بوده است. منظور از ملاقات، اعم از دیدار، همنشینی، همراهی و رسیدن یکی به دیگری است.

مبانی مختلف در مورد صحابه

در قرآن برخی گروه‌ها مانند کافران ظالمان دروغ‌گویان و همچنین ابلیس مورد لعن قرار گرفته‌اند. مسلمانان با استناد به این آیات، اتفاق نظر دارند که باید بر کافران و ظالمان لعنت فرستاد؛ اما در تعیین مصادیق آن اختلاف دارند. اهل‌سنت به جهت پذیرفتن عدالت همه اصحاب پیامبر(ص)، ‌لعن آن‌ها را جایز نمی‌دانند و حتی برخی از آنان معتقدند بر مسلمانان واجب است که صحابه را دوست داشته باشند، و بغض و نفرت از آنان، کفر و نفاق است. در میان شیعیان نیز عده‌ای به‌دلیل مصلحت عموم مسلمانان لعن صحابه را منع کرده‌اند. ولی برخی معتقدند چون تعدادی از صحابه ذیل مصادیقی چون ظالمان قرار گرفته‌اند، لعن آنها جایز است.

مخالفان لعن صحابه

لعن و بدگویی علیه صحابه مخالفانی دارد. بیشتر عالمان اهل سنت و گروهی از عالمان شیعه، مخالف لعن صحابه هستند و هر یک از این دو دسته، برای سخن خود دلایلی دارند.

مخالفت برخی شیعیان با لعن صحابه

تعدادی از نویسندگان و عالمان شیعه معتقدند که سب و لعن صحابه و خلفای سه‌گانه دستاویز برخی حاکمان اهل سنت برای کشتار شیعیان در طول تاریخ بوده است. آیت‌الله جوادی آملی، از مراجع تقلید، معتقد است حفظ جان مسلمانان بسیار مهم است و از جمله راه‌حل‌ها، برای جلوگیری از کشته شدن مسلمانان، رها کردن سب و لعن‌های بزرگان اهل‌سنت است. از نظر هاشمی رفسنجانی از سیاستمداران ایرانی سبّ و لعن از جمله عواملی است که به شکل‌گیری گروه‌های تندرو همچون القاعده و داعش منجر شده است.

آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، معتقد است هر چیزی که موجب برافروختن آتش اختلاف میان مسلمانان شود و نیز اهانت به مقدّسات هر یک از گروه‌های مسلمان، خدمت به گروه‌های کافر و مشرک و خیانت به اسلام و حرام است. برخی نیز استدلال کرده‌اند که حفظ نظام اسلام در گرو حفظ وحدت مسلمانان و جامعه اسلامی است و حفظ این اتحاد بدون احترام به مقدسات دیگر مسلمانان امکان‌پذیر نیست. مسلمانان با در نظر گرفتن همین مصلحت باید از هرگونه اهانت و توهین به افراد مورد احترام مذاهب دیگر پرهیز کنند.

در بین نویسندگان و فقه‌پژوهان شیعه می‌توان به این نظر هم اشاره کرد که دلیل معتبری از اهل بیت(ع) بر لعن صحابه وجود ندارد. بر اساس این نظر هم‌چنین با تکیه بر بحث تقیه مداراتی، مجاز به لعن بزرگان اهل سنت نیستیم.

مخالفت اهل سنت با لعن صحابه

طبق دیدگاه مشهور عالمان اهل‌سنت، همه صحابه عادل‌اند. اهل سنت، روایاتی در مدح صحابه و منع بر سب و لعن آنان آورده‌اند و در آن‌ها نسبت به خلیفه اول و خلیفه دوم حساسیت بیشتری نشان داده‌اند. ابن‌تیمیه از بزرگ‌ترین عالمان تفکر سلفیه معتقد است سب هیچ یک از صحابه جایز نیست و سب ابابکر، عمر و عثمان گناه بزرگ‌تری است از این‌که علی بن ابی‌طالب را سب کنند.

حکم اهل‌سنت بر لعن و سب صحابه

سب و لعن صحابه و خلفاء، دستاویز برخی حاکمان اهل سنت برای کشتار شیعیان در طول تاریخ بوده است. با این حال، اهل‌سنت در مورد حکم فردی که صحابه را لعن و سب کند، اختلاف نظر دارند. به گفته ابن‌حجر عسقلانی، محدث و فقیه اهل سنت در قرن هشتم و نهم قمری، مشهور اهل‌سنت معتقدند سب کننده صحابه تنها باید تعزیر شود. اما ابن‌کثیر، عالم بزرگ اهل‌سنت در قرن هشتم قمری، نقل کرده که گروهی از علماء چنین فردی را تکفیر کرده‌اند.

موافقان لعن برخی صحابه

گروهی از شیعیان معتقدند خداوند اگرچه از سب منع کرده؛ ولی لعن را اجازه داده است. این افراد معتقدند صحابه مانند دیگر افراد می‌توانند مشمول آیات قرآن باشند. خداوند در قرآن کسی که پیامبر اسلام را اذیت کند، لعنت کرده است. حال اگر فردی از صحابه، پیامبر اسلام را اذیت کرده باشد، مشمول این آیه قرار گرفته و محکوم به لعن است و اگر فردی از مسلمانان او را لعن کند، برطبق قرآن عمل کرده است. همچنین صحابه‌ای که ظلم کرده‌ یا دروغ گفته نیز براساس قرآن مورد لعن قرار می‌گیرد و این لعن نه به جهت صحابی بودن بلکه به جهت ظالم بودن یا دروغگو بودن او است.

برخی عالمان شیعه معتقدند از روایات به دست می‌آید که اهل‌بیت بر طعن و لعن برخی صحابه اجازه داده‌اند.

علاوه بر این، بر جواز این لعن به لعن برخی صحابه توسط پیامبر اسلام استناد شده است. پیامبر، ابوسفیان و معاویه را لعنت کرد. برخی محققان موارد لعن معاویه توسط پیامبر را بسیار دانسته‌اند. ایشان همچنین گروهی از صحابه را که از سپاه اسامه جدا شده بودند نیز لعن کرد. همچنین براساس گزارش‌های تاریخی، برخی صحابه توسط صحابه دیگر مورد لعن و سب قرار گرفته‌اند.