یوسف پیامبر (مجموعه تلویزیونی)

این مقاله دربارهٔ مجموعه تلویزیونی یوسف پیامبر است. برای آشنایی با حضرت یوسف، مدخل یوسف (پیامبر) را ببینید.

یوسف پیامبر (مجموعه تلویزیونی)

اطلاعات کلی
کارگردان	فرج‌الله سلحشور
نویسنده	فرج‌الله سلحشور
بازیگران	مصطفی زمانی، محمود پاک نیت، کتایون ریاحی،
موسیقی	پیمان یزدانیان
تدوین	حسین زندباف
کشور	ایران
زبان	فارسی
بودجه	۷۰ میلیارد ریال

یوسف پیامبر مجموعه‌ای تلویزیونی که به داستان زندگی حضرت یوسف می‌پردازد. این مجموعه که بر اساس سوره یوسف و به کارگردانی فرج‌الله سلحشور ساخته شده، در ۴۵ قسمت ۵۰ دقیقه‌ای، در مرکز سیما فیلم متعلق به سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران تهیه شده است. مجموعه یوسف پیامبر محصول سال‌های ۱۳۸۳-۱۳۸۶ است و نخستین قسمت آن ۷ تیر ۱۳۸۷ از تلویزیون ایران پخش شد.

داستان

داستان این مجموعه از شهر فدان و آتش گرفتن معبد ایشتار و تولد یوسف آغاز می‌شود. یوسف(ع) در کودکی رویای عجیبی می‌بیند؛ رویایی که در آن، خورشید و ماه و ۱۱ ستاره برای او به سجده می‌افتند. یعقوب(ع) وقتی این رویا را می‌شنود به یوسف توصیه می‌کند تا آن را از برادران خود پنهان کند. پس از چندی، برادران یوسف که به علاقه پدرشان نسبت به یوسف حسادت می‌کردند، او را به صحرا برده، به چاه می‌افکنند. سپس جریان بیرون آمدن از چاه و بازار برده‌فروشان و دوران کودکی و جوانی یوسف به تصویر کشیده می‌شود. دوران زندان و سپس صدر اعظمی و حوادث قحطی و ملاقات برادران و پدر از دیگر موضوعات داستان است که به تصویر در می‌آید.

تولید و پخش

به گفته سلحشور طرح اولیه مجموعه یوسف پیامبر(ع) در ۱۲ فروردین سال ۷۶ نوشته شده و در همان سال خلاصه ۲۸ قسمتی سریال در ۲۸ صفحه تقدیم شبکه ۲ شد که مسکوت ماند. اما از ابتدای سال ۷۹ به درخواست علی لاریجانی٬ رییس وقت سازمان صداوسیما تحقیق و نگارش و تولید آن آغاز شد. در نگارش فیلمنامه که ۴ سال به طول انجامید٬ علاوه بر منابع مکتوب، از نظرات علمای معاصر نیز استفاده شده است. ناصر غریب‌شاه، دکتر محمد قاسمی، علی دارور (مترجم و محقق) و محمد لنکرانی، سلحشور را در نگارش فیلم‌نامه یاری دادند. همچنین منصور براهیمی (استاد ادبیات نمایشی) به عنوان مشاور فیلمنامه و جمال شورجه به عنوان مشاور کارگردانی وی را همراهی کردند.

فیلمبرداری مجموعه در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۳ در شهرک سینمایی دفاع مقدس آغاز و طی ۳۲ ماه و حدود دو سال و هشت ماه در روزهای پایانی سال ۸۵ به پایان رسید و اولین قسمت آن جمعه ۷ تیر ماه ۱۳۸۷ ساعت ۲۲ از شبکه اول سیما به نمایش درآمد.

برخی از عوامل و بازیگران

کارگردان	فرج‌الله سلحشور
تهیه‌کننده	فرج‌الله سلحشور
نویسنده	فرج‌الله سلحشور
مشاور کارگردان:	جمال شورجه
مدیر تصویربرداری	رسول احدی
تدوین:	حسین زندباف
موسیقی	پیمان یزدانیان

بازیگر	نقش	بازیگر	نقش
مصطفی زمانی	حضرت یوسف	محمود پاک نیت	‌ حضرت یعقوب
کتایون ریاحی	زلیخا	جعفر دهقان	پوتیفار
عباس امیری	آنخ‌ماهو	جهانبخش سلطانی	آمن هوتپ سوم
رحیم نوروزی	آخناتون	افسانه بایگان	ترکان خاتون
زهیر یاری	بنیامین	حسین جعفری	نوجوانی حضرت یوسف
فرج‌الله سلحشور	عزرائیل	اردلان شجاع‌کاوه	جبرئیل

دکورهای مجموعه

نمایی از دکور مجموعه

دکورهای مجموعه تلویزیونی یوسف پیامبر که طراحی آن بر عهده مجید میرفخرایی و فرهاد علیزاده آهی بود٬ در کنار یک رودخانه به مساحت ۲۷ هزار متر ساخته شده است. این رودخانه و این زمین در منطقه‌ای در نزدیکی حرم امام خمینی در شهرک سینمایی دفاع مقدس واقع شده است. البته نماهای داخلی کاخ‌های مصر، زندان و دیگر بخش‌های اثر در سوله‌های فرهنگ سرای خاوران ساخته شد. شهر فدان، شهر کنعان و معبد ایشتار که در قسمت‌های اولیه به نمایش درآمدند هم در همین شهرک سینمایی دفاع مقدس ساخته شده‌اند.

هزینه

موضوع هزینه‌های تولید مجموعه تلویزیونی یوسف پیامبر(ع) از همان ابتدای پخش در بین محافل رسانه‌ای و فرهنگی با حاشیه‌های بسیاری همراه بود. در حالی که منابع مختلف هزینه آن را رقم‌هایی مانند ۱۰، ۱۲ و حتی ۱۴ میلیارد تومان عنوان می‌کردند٬ فرج الله سلحشور تهیه کننده این مجموعه رقم قرارداد آن با صدا و سیما را ۶ میلیارد و چهارصد میلیون عنوان کرد که بعدها ۳۰۰ میلیون تومان هم سیدمحمدخاتمی رییس جمهور وقت به این پروژه کمک کرد و همچنین کمک‌های کمی هم از منابع مختلف که در کل بودجه ساخت این مجموعه را به ۷ میلیارد تومان رساند.

تجلیل‌ها

در اواخر بهمن سال ۱۳۸۸ش، در آیین اختتامیه بخش تجلی اراده ملی جشنواره فیلم فجر، با حضور معاون وقت امور سینمایی از فرج الله سلحشور به خاطر ساخت مجموعه "یوسف پیامبر(ع)" تجلیل شد. سلحشور هنگام دریافت جایزه، یوسف را نتیجه زحمات علمای دین دانست و جایزه خود را به حوزه علمیه قم تقدیم کرد. هم‌چنین پس از تولید مجموعه تلویزیونی یوسف پیامبر، سلحشور و دیگر عوامل این سریال با رهبر جمهوری اسلامی ایران دیدار کرده و مورد تقدیر وی قرار گرفتند.

استقبال بین‌المللی

تا کنون شبکه‌های تلویزیونی‌ آی‌فیلم عربی، شبکه بین‌المللی الکوثر، جام جم، الولایه، الاعلام العراقی (شبکه رسانه‌ای عراق)، الفرات (عراق)، دیالی (عراق)، عراق المستقبل، آینس جمهوری آذربایجان، المنار (لبنان)، دراما المصریه (مصر)، اوسکار دراما (مصر)، میلودی (مصر)، تایم میکس (مصر)، کاریو دراما (مصر)، دنیا الفضائیه (سوریه)، نسمه تی فی (تونس)، و شبکه‌های تلویزیونی کشورهای بحرین، تاجیکستان، پاکستان، افغانستان اقدام به خرید و پخش آن کرده‌اند. به گفته سازمان صدا و سیما این مجموعه در شصت کشور جهان بیننده دارد.

این مجموعه به یکی از پربیننده‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی در ایران تبدیل شد و پخش‌های مجدد آن نیز با استقبال بالایی روبرو بود. گزارش‌هایی از مصر، عراق، آذربایجان و تاجیکستان نیز از استقبال بالای مردم این کشورها حکایت دارند.

برخی انتقادها

برخی منتقدین مجموعه تلویزیونی یوسف پیامبر را از نظر فنی در سطحی پایین ارزیابی کرده و دیالوگ‌های آن را ضعیف و میزانسن تئاتری توصیف کردند. همچنین آنها بازی‌های بازیگران را سرد و بی‌روح و نحوه اجرا و ساختار فیلمنامه را ضعیف ارزیابی کردند.

حسین رحیم‌زاده، مدیرگروه معارف شبکه یک سیما مدعی شد کارشناسان مرکز پژوهش‌ها نظرات خود درباره فیلمنامه را با سلحشور در میان گذاشته‌اند، اما سلحشور بر اساس سلیقه شخصی عمل کرده است. جعفر سبحانی از مراجع تقلید نیز به نمایش چندهمسری حضرت یعقوب و ازدواج همزمان با دو خواهر اعتراض کرد و گفت که این مجموعه بر اساس «اسرائیلیات» ساخته شده است.

بهمن شریف‌زاده مدیر گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سردبیر فصلنامه نقد گفت: از نظر وی چهره‌پردازی معمولی و عاری از معنویت خاص و ویژه برای یعقوب به عنوان پیامبر خدا اشکال دیگری است که می‌توان بر این مجموعه وارد دانست.

پررنگ بودن عشق زلیخا به یوسف در مقایسه با یعقوب نبی و همچنین شهادت یک کودک بر بی‌گناهی یوسف در برابر زلیخا، امتناع زلیخا برای دیدار و سخت‌گیری وی برای ازدواج با او و همچنین صحنه‌های رویارویی برادران با یوسف از دیگر انتقادات مطرح شده بر این مجموعه بود که منتقدان آن را فاقد مستندات تاریخی می‌دانستند.

تبرئه از اتهام سرقت ادبی

پس از نمایش این مجموعه تلویزیونی فرج‌الله سلحشور کارگردان و نویسنده این مجموعه به سرقت ادبی فیلمنامه متهم شد. در ۱۵ فروردین ۱۳۸۹ شعبه ویژه رسیدگی به جرایم کارکنان دولت او را به جرم سرقت ادبی از طریق رونویسی فیلمنامه مجموعه تلویزیونی یوسف پیامبر از مجموعه کتاب و فیملنامه دوجلدی «یوسف صدیق» اثر شهاب‌الدین طاهری به ۳ سال حبس و پرداخت جریمه ۱٫۵ میلیارد تومانی محکوم کرد که با بررسی مجدد در دادگاه تجدید نظر، این اتهام مردود دانسته شده و حکم برائت وی صادر شد.

جستارهای وابسته

• محمد رسول‌الله (فیلم)