خون حیض

خون حِیض یکی از انواع خون‌هایی است که از رَحِم بانوان از دوران بلوغ تا یائسگی جاری می‌شود. زن در این مدت «حائض» بوده و احکام فقهی ویژه‌ای دارد، از جمله حرام بودن نماز خواندن و روزه گرفتن و توقف در مسجد.

قرآن، خون حیض را زیان‌بار معرفی کرده و آمیزش جنسی در این شرایط را ممنوع کرده است. پس از پایان عادت ماهیانه، غسل حیض برای برخی کارها واجب می‌شود.

خون حیض

از مجرای رحم زن ممکن است خون‌های متفاوتی با احکام متفاوت خارج شود: خون ناشی از زخم، خون ناشی از زایمان (نِفاس)، خون استحاضه و خون حیض. خون حیض معمولا تیره‌رنگ و غلیظ است و با کمی فشار و سوزش بیرون می‌آید. این خون ناشی از تخریب طبیعی پوشش رحم و دفع تخمک بارور نشده است. فاصله بین دو قاعدگی در افراد مختلف و همچنین در یک فرد ثابت نیست. معمولاً فاصله طبیعی بین شروع یک قاعدگی تا شروع قاعدگی بعدی ۲۸ روز است اما فقط در تعداد کمی از زنان این فاصله کاملاً منظم است. فاصله بین دو قاعدگی تحت تأثیر عوامل زیادی مانند اضطراب و نگرانی، تغییرات فصلی و آب و هوا، تغییر محیط زندگی و تغذیه قرار دارد، اما به طور کلی فاصله ۲۱ تا ۳۵ روز بین دو قاعدگی طبیعی است.

با توجه به اختلاف احکام فقهی خونی که از رحم جریان می‌یابد، برای مشخص شدن خون حیض دسته‌بندی‌هایی صورت گرفته است:

اقسام حائض

بانوان در دوران قاعدگی بر اساس نظم شروع خون دیدن و تعداد روزهای آن حالات مختلفی دارند و بر اساس آن، احکام عادت ماهانه را اجرا می‌کنند. زنی که دو بار پشت سر هم به صورت یکسانی خون حیض ببیند «صاحب عادت» است:

• اگر زمان شروع و تعداد روزهای خون دیدن یکسان باشد: صاحب عادت وقتیه و عددیه است.
• اگر فقط زمان شروع آن معلوم باشد: صاحب عادت وقتیه است.
• اگر فقط تعداد روزهای دیدن خون معلوم باشد: صاحب عادت عددیه است.
• اگر زمان شروع یا تعداد روزها معلوم نباشد یا فراموش کرده باشد یا عادت قبلی او به هم خورده و عادت جدیدی شکل نگرفته باشد: مُضْطَرِبِه است.
• کسی که برای اولین بار خون حیض می‌بیند مُبْتَدِئه است.
• کسی که فراموش کرده عادتش چگونه بوده ناسِیه است.

تشخیص آغاز عادات ماهیانه

کسی که زمان شروع خون دیدن او معلوم است (صاحب عادت وقتیه، و وقتیه عددیه) به محض دیدن خون در ایام عادت -‌و یا یکی دو روز قبل و بعد از آن، به مقداری که پس و پیشِ عادت به شمار رود- آن را حیض قرار می‌دهد و تمامی احکام حیض را اجرا می‌کند، هرچند فاقد صفات خون حیض باشد. اگر بعدا معلوم شد حیض نبوده -‌مثلا خون قبل از سه روز قطع شود- عبادتهای انجام نداده را قضا می‌کند.

صاحب عادت وقتیه عددیه، در صورتی که به مقدار همان عدد، قبل از ایام عادت یا بعد از آن خون ببیند، حکم به حیض بودن آن می‌کند، هرچند دارای صفات حیض نباشد، چون در این گونه مواقع که عادت پس و پیش می‌شود، عدد بر وقت مقدم می‌گردد. صاحب این عادت چنانچه بیش از تعداد روزهای معمولش خون ببیند (تا حداکثر ۱۰ روز) در صورتی که در ایام عادت معمولش نیز این خون استمرار داشته باشد، همه آن روزها حیض خواهد بود.

در اینکه حکم شرعی مضطربه، مبتدئه و ناسیه در هنگام دیدن خون چیست اختلاف فتوا وجود دارد:

• به صرف دیدن خون، حائض محسوب می‌شود و وظیفه‌اش عمل به حکم حائض است.
• سه روز صبر می‌کند، در صورت دیدن خون در آن مدت یا بیشتر، آن را حیض قرار می‌دهد.
• در صورتی که خون دارای صفات حیض بود، آن را حیض قرار می‌دهد.
• تا سه روز بین مواردی که حائض باید ترک کند و اعمالی که مُستحاضه باید انجام دهد جمع می‌کند، اگر خون بیش از سه روز ادامه پیدا کرد معلوم می‌شود سه روز گذشته حیض بوده و اگر تا قبل از سه روز قطع شد معلوم می‌شود خون استحاضه بوده است.

خون بیش از ۱۰ روز

فتوای مشهور فقها درباره حکم خونی که بیش از ده روز دیده می‌شود چنین است:

• صاحب عادت، ایام عادت را حیض و بقیه را استحاضه قرار می‌دهد.
• مبتدئه و مضطربه، خون واجد صفات حیض را -در صورت کمتر نبودن آن از سه و بیشتر نبودن آن از ده روز- حیض و خون واجد صفات استحاضه را استحاضه قرار می‌دهند.

شرایط فقهی خون حیض

در فقه برای خون حیض شرایطی قرار داده شده است:

• خونی که قبل از سن بلوغ یا پس از یائسگی دیده شود خون حیض به حساب نمی‌آید.
• حداقل دوران قاعدگی سه روز است و اگر خون قبل از سه روز قطع شود خون حیض به حساب نمی‌آید.
• اگر پس از ۳ روز از ابتدای شروع عادت ماهیانه تا ۱۰ روز خونی ببیند که احتمال داشته باشد خون حیض باشد، تمام این مدت را عادت ماهیانه قرار می‌دهد.
• حداکثر دوران قاعدگی ۱۰ روز است و خونهای پس از آن حُکم حیض را ندارد.
• حداقل فاصله بین دو قاعدگی ۱۰ روز است. پس اگر پس از پایان دوره عادت ماهیانه تا ۱۰ روز خونی ببیند خون حیض به حساب نمی‌آید.

احکام حائض

مقالهٔ اصلی: عادت ماهیانه

قرآن خون حیض را زیان‌بار دانسته و نزدیکی در این حالت را ممنوع کرده است. در دو کتاب وسائل الشیعه و مستدرک الوسائل، ۳۷۵ حدیث درباره احکام حیض جمع‌آوری شده است و بر همین اساس علاوه بر حرام بودن همه چیزهایی که بر جُنُب حرام است، احکام دیگری مانند حرمت نزدیکی در این حالت نیز قرار داده شده است.

بانوان طاهره

در حدیثی از پیامبر(ص)، بتول به معنای بانویی آمده که خون نمی‌بیند. در این حدیث، حضرت مریم و حضرت فاطمه(س) بتول خوانده شده‌اند.

امام باقر(ع) «طاهره» را یکی از القاب حضرت فاطمه(س) و به معنای کسی دانسته که از هر آلودگی پاک است و هرگز خون حیض و نِفاس نمی‌بیند.

منابع

• مزداپور، کتایون، شایست نشایست، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۹ش
• تحریر الوسیله، امام خمینی (م. ۱۳۶۸ ش.)، اول، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۳۶۳ ش.
• جواهرالکلام، نجفی، محمد حسن، انتشارات دایرة المعارف فقه اسلامی
• توضیح المسائل مراجع، دفتر انتشارات اسلامی
• مستمسک العروة الوثقی، سید محسن حکیم (م. ۱۳۹۰ ق.)، اول، قم، مؤسسه‌دار التفسیر، ۱۴۱۶ ق.