حفص بن غیاث نخعی کوفی
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| لقب/کنیه | ابوعمر |
| زادروز | سال ۱۱۷، در دوره خلافت هشام بن عبدالملک |
| وفات | ۱۹۴ تا ۱۹۶ |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | اَعْمَش |
| اطلاعات دیگر | |
| مهارت | محدّث |
| زمینه فعالیت | از راویان امام باقر، امام صادق و امام کاظم |
| فعالیت‌ها | گردآوری ۱۷۰ روایت از امام صادق(ع) |
حفص‌بن غیاث نخعی کوفی، محدّث، از شاگردان امام صادق(ع) و قاضی اهل سنّت در عصر هارون الرشید بود. وی حدود ۱۷۰ روایت از امام صادق(ع) گردآوری کرده است و رجال‌شناسان امامی، با استناد به کلام شیخ‌طوسی که گفته است اصحاب ما به اخبار حفص‌بن غیاث عمل کرده‌اند، او را موثق شمرده‌اند.
کنیه و ولادت
کنیه حفص بن غیاث، ابوعمر بود و در سال ۱۱۷، در دوره خلافت هشام بن عبدالملک (حک: ۱۰۵ـ۱۲۵)،زاده شد. [۱] در منابع، به محل تولد او اشاره نشده است.
از راویان حدیث
مشایخ حدیثی او بسیار بوده‌اند که مهم‌ترین آنان عبارت‌اند از: جد او طلق بن معاویه، عبیدالله بن عمر، هشام‌بن عُروه، سفیان ثوری، ابن‌جُرَیج و امام جعفرصادق علیه‌السلام. [۲] حفص‌بن غیاث در میان شاگردان اَعْمَش (متوفی ۱۴۸) از همه موثق‌تر معرفی شده است. [۳] شیخ‌طوسی [۴] او را در شمار راویان امام باقر، امام صادق و امام کاظم علیهم‌السلام آورده است. اما چون حفص در سال ۱۱۷ به‌دنیا آمده و سال وفات امام باقر علیه‌السلام میان سال‌های ۱۱۴ تا ۱۱۸ گزارش شده است، [۵] نمی‌توان حفص را از اصحاب آن حضرت دانست. [۶]
راویان حفص نیز بسیار بوده‌اند، از جمله پسرش عمر، احمد بن حنبل، اسحاق بن راهویه، علی بن مدینی، ابونُعَیم فضل‌بن دُکَین، عبدالله بن محمد بن ابی شیبه و عثمان بن محمد بن ابی شیبه. [۷]
گفته‌اند که حفص‌بن غیاث در روایت و نقل احادیث، عموماً بر حافظه خویش تکیه داشته است. راویان حفص سه تا چهار هزار حدیث را، که او از حفظ برایشان روایت کرده بود، به نقل از وی کتابت کرده‌اند. [۸]
حفص‌بن غیاث مجموعه‌ای از احادیث گردآورده [۹] که در منابع از وثاقت آن سخن رفته است. [۱۰] همچنین وی در دفتری، حدود ۱۷۰ روایت از امام صادق علیه‌السلام گردآورده است. [۱۱]
از دیدگاه علمای رجال
رجال‌شناسان امامی، با استناد به کلام شیخ طوسی [۱۲] که گفته است اصحاب ما به اخبار حفص‌بن غیاث عمل کرده‌اند، او را موثق شمرده‌اند. [۱۳]
برخی رجال‌شناسان اهل سنّت او را ثقه و حدیث‌شناس دانسته و برخی در این زمینه او را رد کرده‌اند، [۱۴] ولی به نظر می‌رسد همان‌گونه که ابوزرعه (متوفی ۲۶۴) و یعقوب‌بن شیبه (متوفی ۲۶۲) تصریح کرده‌اند، باید میان منقولات او در کتاب حدیثی موثقش و احادیث بسیاری که از حافظه نقل کرده است، تفاوت قائل شد، [۱۵] به‌ویژه آنکه برخی نوشته‌اند وی در اواخر عمر دچار فراموشی شد [۱۶] یا پس از رسیدن به منصب قضا، حافظه‌اش ضعیف گردید. [۱۷] ظاهراً همهٔ مواردِ قدح و جرح او، به همین سبب بوده است.
در منصب قضاوت
حفص‌بن غیاث از سوى هارون الرشید (حک: ۱۷۰ـ۱۹۳)، خلیفه عباسى، در شرق بغداد و پس از آن در کوفه به منصب قضا گماشته شد که بنابر گزارشى، مدت آن در بغداد دو سال و در کوفه سیزده سال بود. [۱۸]
برخلاف مقام حدیثىِ او، رجال‌شناسان منزلت وى را در فن قضا بسیار ستوده‌اند تا آنجا که به نظر برخى، منصب قضا با حفص‌بن غیاث پایان پذیرفته است. [۱۹] با این حال، خود وى از اشتغال در این منصب چندان خشنود نبود و در پاسخ به پرسشى، گفته بود که قضا منصبى بسیار مشکل و پرزحمت است. [۲۰]
خصوصیات
به نوشته ذهبى، [۲۱] وى از بخشنده‌ترین مردم بود و شرط کرده بود که‌هرکس می‌خواهد حدیثى از او فراگیرد، باید از غذاى او بخورد. [۲۲] او در عین داشتن منصب قضا، با تنگدستى می‌زیست، چنان‌که پس از مرگش، نهصد درهم بدهکار بود. [۲۳]
درگذشت
حفص‌بن غیاث در آخر عمر، زمین‌گیر و خانه‌نشین شد و پس از مدتى درگذشت. فرمانرواى کوفه، فضل‌بن عباس، بر جنازه او نماز گزارد. [۲۴] سال وفات او را بین ۱۹۴ تا ۱۹۶ دانسته‌اند، [۲۵] ولى مزّى و ابن حجر عسقلانی سال ۱۹۴ را صحیح‌تر شمرده‌اند.
پانویس
- ↑ خطیب بغدادی، ج ۹، ص ۸۳ـ۸۴؛ ابن‌خلّکان، ج ۲، ص ۱۹۷
- ↑ خطیب بغدادی، ج ۹، ص ۶۸؛ مِزّی، ج ۷، ص ۵۶ـ۵۸؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج ۲، ص ۳۵۸؛ برای فهرست آنان رجوع کنید به مزّی، همانجا
- ↑ خطیب بغدادی، ج ۹، ص ۸۰
- ↑ ۱۴۱۵، ص ۱۳۳، ۱۸۸، ۳۳۵
- ↑ رجوع کنید به ابن‌سعد، ج ۵، ص ۳۲۴
- ↑ نیز رجوع کنید به مدرسی‌طباطبائی، ج ۱، ص ۲۳۱
- ↑ برای فهرست آن‌ها رجوع کنید به خطیب بغدادی، ج ۹، ص ۶۸؛ مزّی، ج ۷، ص ۵۸ـ۵۹
- ↑ رجوع کنید به خطیب‌بغدادی، ج ۹، ص ۷۶؛ مزّی، ج ۷، ص ۶۲؛ ذهبی، ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹، ج ۹، ص ۲۵
- ↑ رجوع کنید به مدرسی‌طباطبائی، ج ۱، ص ۲۳۱ـ۲۳۲
- ↑ رجوع کنید به طوسی، ۱۴۱۷ق، ص ۱۱۶؛ مزّی، ج ۷، ص ۶۱
- ↑ برای نقل قول‌هایی از این اثر رجوع کنید به مدرسی‌طباطبائی، ج ۱، ص ۲۳۲ـ۲۳۵
- ↑ ۱۴۰۳، ج ۱، ص۳۸۰
- ↑ رجوع کنید به علامه حلّی، مقدمه قیومی‌اصفهانی، ص ۳۳؛ تفرشی، ج ۴، ص ۹؛ خویی، ج ۶، ص ۱۴۹
- ↑ رجوع کنید به مزّی، ج ۷، ص۶۰ـ۶۲؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج ۲، ص ۳۵۸
- ↑ رجوع کنید به خطیب بغدادی، ج ۹، ص ۸۱؛ مزّی، ج ۷، ص۶۰ـ۶۱؛ ذهبی، ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹، ج ۹، ص۲۴
- ↑ رجوع کنید به ابن‌حجر عسقلانی، ج ۲، ص ۳۵۹
- ↑ ابن‌ابی‌حاتم، ج ۳، ص ۱۸۶؛ باجی، ج ۱، ص ۵۱۳
- ↑ مزّى، ج ۷، ص ۵۹، ۶۴؛ ابن‌حجر عسقلانى، ج ۲، ص ۳۵۸
- ↑ رجوع کنید به مزّى، ج ۷، ص ۶۴؛ ذهبى، ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹، ج ۹، ص ۲۶؛ ابن‌حجر عسقلانى، ج ۲، ص ۳۵۹
- ↑ خطیب بغدادى، ج ۹، ص۶۹ـ ۷۰؛ مزّى، همانجا
- ↑ ۱۳۷۶ـ۱۳۷۷، ج ۱، ص ۲۹۸
- ↑ نیز رجوع کنید به خطیب‌بغدادى، ج ۹، ص ۷۵؛ مزّى، ج ۷، ص ۶۵
- ↑ خطیب بغدادى، ج ۹، ص ۷۳؛ مزّى، ج ۷، ص ۶۴؛ ذهبى، ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹، ج ۹، ص ۲۴
- ↑ مزّى، ج ۷، ص ۶۹
- ↑ رجوع کنید به ابن‌خلّکان، ج ۱، ص۲۹۰؛ مزّى؛ ابن‌حجر عسقلانى، همانجا‌ها
یادداشت
منابع
- ابن ابی‌حاتم، الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱-۱۳۷۳، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- ابن‌حجر عسقلانى، تهذیب التهذیب، بیروت، ۱۴۰۴.
- ابن خلّکان.
- ابن‌سعد، الطبقات الکبری، بیروت.
- سلیمان‌بن خلف باجى، التعدیل و التجریح لمن خرج عنه‌البخارى فی الجامع الصحیح، چاپ احمد بزار، رباط، ۱۴۱۱.
- تفرشى، مصطفی‌بن حسین، نقدالرجال، قم، ۱۴۱۸.
- خطیب بغدادى، تاریخ بغداد.
- خویى.
- ذهبى، محمدبن احمد، سیر اعلام‌النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۹-۱۴۰۱.
- ذهبى، محمدبن احمد، تذکرةالحفاظ، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۷-۱۳۷۶، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- طوسى، محمدبن حسن، رجال‌الطوسى، چاپ جواد قیومی‌اصفهانى، قم، ۱۴۱۵.
- طوسى، محمدبن حسن، عدةالاصول، و بذیله الحاشیة الخلیلیة لخلیل‌بن غازى قزوینى، چاپ محمدمهدى نجف، قم، ۱۴۰۳.
- طوسى، محمدبن حسن، الفهرست، چاپ جواد قیومی اصفهانى، قم ۱۴۱۷.
- علامه حلّى، حسن‌بن یوسف، خلاصةالاقوال فى معرفةالرجال، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم، ۱۴۱۷.
- مِزّى، یوسف‌بن عبدالرحمان، تهذیب الکمال فى اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲.
منبع لاتین
- Hossien Modarressi Tabataba'i, Tradition and survival: a bibliographical survey of early Shiite literature, vol. 1 Oxford 2003.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام