توسل به مردگان
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات و صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه • اصالت قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور • رجعت • امامت تنصیصی |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره | |
تَوَسُّل به مردگان یا توسل به اَموات واسطه قراردادن بزرگان دینی مانند معصومان پس از مرگشان نزد خداوند برای برآوردن شدن حاجات است. توسل به اموات از اعتقادات مسلمانان به‌ویژه شیعیان است که بر مبنای پذیرش سماع موتی و حیات برزخی بنا شده است.
در منابع شیعه و سنی مواردی از توسل اهل بیت(ع) و برخی صحابه به پیامبر(ص) پس از وفات آن حضرت آمده است. وهابی‌ها و ابن تیمیه توسل به مردگان را جایز و مشروع نمی‌دانند.
از نظر علمای مسلمان، میان توسل به اولیاء الهی در زمان حیات و مرگشان تفاوتی نیست. همان‌گونه که در زمان حیات پیامبر(ص) و دیگر اولیای خدا می‌توان از آنان خواست تا برای انسان دعا و استغفار کنند، پس از حیات آنان نیز می‌توان همین درخواست را داشت.
مفهوم‌شناسی
توسل به مردگان واسطه قراردادن بزرگان دینی مانند معصومان پس از مرگشان نزد خداوند برای برآوردن شدن حاجات است.[۱]
سماع موتی و حیات برزخی
توسل به مردگان در صورتی پذیرفتنی است که عقیده به حیات برزخی و سماع موتی پذیرفته شود و امکان ارتباط زندگان با ارواح در عالم برزخ و شنیدن صدای زندگان توسط آنان وجود داشته باشد.[۲]
مشروعیت
برای مشروعیت توسل به مردگان به آیات قرآن، سیره اهل بیت و سیره مسلمانان استناد شده است:
شواهد قرآنی
برای مشروعیت توسل به اموات، به عمومیت آیه ۶۴سوره نساء استدلال شده که مؤمنین را تشویق می‌کند که از پیامبر بخواهند برای آنان استغفار کند. این عمومیت زمان حیات و مرگ پیامبر(ص) را در برمی‌گیرد.[۳] همچنین آیه ۳۵ سوره مائده توسل را به صورت مطلق جایز می‌شمارد و از اطلاق این آیه استفاده کرده‌اند که می‌توان به ارواح مؤمنین و پیامبران پس از مرگشان نیز توسل جست.[۴]
سیره امامان شیعه
بر اساس برخی منابع، امامان شیعه پس از درگذشت پیامبر به او متوسل می‌شده‌اند. حضرت علی(ع)[۵] و امام حسین(ع) به پیامبر(ص)[۶] توسل کرده‌اند. امام سجاد(ع) نیز در توسل به چهارده معصوم بین زندگان و مردگان تفاوت نگذاشته است.[۷][یادداشت ۱]
همچنین دعاهای مأثور از اهل بیت(ع) مانند دعای سریع الاجابه نشان می‌دهد که توسل به بزرگان بعد از حیاتشان نیز مورد سفارش بوده است.[۸]
رفتار اصحاب
در منابع روایی اهل سنت، گزارش‌هایی از توسل برخی صحابه و مسلمانان به پیامبر پس از درگذشت وی، نقل شده است. برخی از آنها عبارتند از:
- توسل عایشه برای برطرف شدن قحطی و خشکسالی به پیامبر(ص) و قبر وی.[۹]
- توسل مردی در زمان عثمان با راهنمایی عثمان بن حنیف به پیامبر اکرم.[۱۰] [یادداشت ۲]
- توسل بلال بن حارث برای طلب باران به پیامبر(ص).[۱۱]
- بنا بر گزارشی، مالک بن انس در گفتگویی با منصور دوانیقی چگونگی زیارت پیامبر(ص) و توسل به آن حضرت را به وی آموخته است.[۱۲]
دیدگاه اهل سنت
بیشتر عالمان اهل سنت، توسل به اموات را جایز دانسته و به بزرگان دینی متوسل می‌شده‌اند. از جمله:
- سمهودی از علمای شافعی قرن دهم قمری گزارش‌هایی از کسانی که با توسل به پیامبر به خواست‌های خود رسیده‌اند را در کتاب وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی آورده است. وی معتقد است استغاثه٬ شفاعت و توسل به پیامبر(ص) نزد خداوند از کارهای انبیاء و سیره صالحان بوده و در هر زمانی انجام می‌‌گرفته است؛ چه قبل از خلقت و چه بعد از او، چه در حیات دنیوی و چه در برزخ. [۱۳]
- ابوعلی خلال گفته است هرگاه برایش مشکلی پیش می‌آمده به زیارت قبر امام کاظم(ع) می‌رفته و به او توسل می‌کرده و مشکلش برطرف می‌شده است.[۱۴] از شافعی نیز نقل شده که قبر امام کاظم(ع) را «داروی شفابخش» توصیف کرده است.[۱۵]
- آلوسى در تفسیر خود پس از نقل برخی از گزارش‌های تاریخی و روایاتی در باب توسل و تجزيه و تحليل طولانى آنها به این نتیجه می‌رسد که مانعى در توسل به پيشگاه خداوند به مقام پيامبر(ص) نیست چه در حال حيات پيامبر و چه پس از رحلت او. وی بعد از بحث نسبتا مشروحى در اين زمينه، اذعان مىكند توسل جستن به مقام غير پيامبر نیز در پيشگاه خدا نيز مانعى ندارد به شرط اينكه او حقيقتا در پيشگاه خدا مقامى داشته باشد.[۱۶]
- عسقلانی پس از نقل جریان درخواست عمر بن خطاب از ابن عباس برای دعا و طلب باران اذعان کرده استشفاع(شفیع قراردادن) اهل خیر و صلاح و به خصوص اهل بیت امری مستحب است.[۱۷]
دیدگاه وهابیان
وهابیان توسل به مردگان را جایز و مشروع نمی‌دانند. ابن تیمیه (که وهابیان به دیدگاه‌های او استناد می‌کنند) بر این باور است که توسل به دعای پیامبر(ص) و صالحان، فقط در زمان حیات آنان صحیح است و توسل به آنان پس از مرگشان، شرک است.[۱۸]
پاسخ
از نظر موافقان توسل، میان توسل در حیات و ممات اولیاء الهی تفاوتی نیست. همان‌گونه که در زمان حیات پیامبر(ص) و دیگر اولیای خدا می‌توان از آنان خواست تا برای انسان دعا و استغفار کنند، پس از حیات آنان نیز می‌توان همین درخواست را داشت.[۱۹] همچنین در این زمینه به آیه وَلَوْ أنَّهُمْ إذْ ظَلَمُوا أنْفُسَهُمْ جَاءُوک فَاسْتَغْفَرُوا اللهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللهَ تَوَّاباً رَحیماً[نساء–۶۴] استناد شده که هم، زمان حیات پیامبر(ص) و هم پس از مرگ آن حضرت را در برمی‌گیرد.[۲۰] سیره مسلمانان از جمله صحابه نشان می‌دهد که توسل به اموات امری جایز بوده است.[۲۱]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ سبحانی، بحوث قرآنيه في التوحید و الشرک، ۱۴۲۶ق، ص ۹۳.
- ↑ سبحانی، بحوث قرآنيه في التوحید و الشرک، ۱۴۲۶ق، ص ۱۱۱.
- ↑ نووی، المجموع، ۱۴۲۱ق، ج۸، ص۲۷۴.
- ↑ رجوع کنید به: مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۴، ص۳۶۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: نهج البلاغه، حکمت ۳۵۳، ص۴۷۹.
- ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۹.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۴، ص۲۸۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۸۳.
- ↑ دارمی، سنن الدارمی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۲۷.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۴، ص۱۹۵.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۴، ص۱۹۵.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۴، ص۱۹۵.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۴، ص۱۹۵.
- ↑ بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۳۳.
- ↑ کعبی، الامام موسی بن الکاظم علیه السلام سیره و تاریخ، ۱۴۳۰ق، ص۲۶۱.
- ↑ آلوسى٬ روح المعاني في تفسير القرآن العظيم٬ ۱۴۱۵ق٬ ج۳ ٬ ص۲۹۷
- ↑ العسقلاني، فتح الباري٬ ۱۳۹۷ق٬ ج۲ ٬ ص ۴۹۷
- ↑ ابن تیمیه، مجموعةالفتاوی، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۵۹. https://shamela.ws/book/6919/17
- ↑ رجوع کنید به: سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۴، ص۱۹۷-۱۹۶.
- ↑ رجوع کنید به: ابن تیمیه، مجموعةالفتاوی، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۵۹.
- ↑ نگاه کنید به: سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۴، ص۱۹۷-۱۹۵.
یادداشت
- ↑ «إنا نتوسل إلیک بمحمد صلواتک علیه وآله رسولک، و بعلی وصیه، و فاطمة ابنته، و بالحسن والحسین، وعلی و محمد و جعفر و موسی و علی و محمد وعلی والحسن والحجة علیهم‌السلام أهل بیت الرحمة»(مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۴، ص۲۸۵.۱۶۸).
- ↑ عثمان بن حنیف از او خواست که این گونه به پیامبر متوسل شود: اللّهمّ إنّی أسألک وأتوجّه إلیک بنبیک محمّد صلّی اللَّه علیه وسلّم نبی الرحمة، یا محمّد! إنّی أتوجّه بک إلی ربّی فتقضی لی حاجتی. (طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۳۰.)
منابع
- آلوسى٬ سيد محمود٬ روح المعاني في تفسير القرآن العظيم٬ تحقيق: على عبدالبارى عطية٬ بيروت٬ دارالكتب العلميه٬ چ۱ ٬ ۱۴۱۵ق.
- ابن اعثم کوفی، الفتوح، بیروت، دار الأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، مجموعة الفتاوی، تحقیق شیخ عبدالرحمن بن قاسم، المدینة النبویة، مجمع الملک فهد، لطباعة المصحف الشریف، ۱۴۱۶ق.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، سنن الدارمی، تحقیق حسین سلیم اسد الدارانی، المملکة العربیة السعودیة، دار المغنی للنشر و التوزیع، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- سبحانی، جعفر، بحوث قرآنيه في التوحید و الشرک، قم، مؤسسة امام صادق (ع)، چاپ سوم، ۱۴۲۶ق.
- سمهودی، علی بن احمد، وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، بیروت، درالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
- العسقلاني، ابن حجر٬ فتح الباري٬ تعليقات عبد العزيز بن عبد الله بن باز٬ بیروت٬ دارالمعرفه٬ ۱۳۹۷ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی بن عبدالمجید السلفی، قاهره، مکتبة ابن تیمیة، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- کعبی، علی موسی، الامام موسی بن الکاظم علیه السلام؛ سیره و تاریخ، مرکز الرساله، ۱۴۳۰ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۶۲ش.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۰ش.
- نهج البلاغه، تحقیق عزیز الله عطاردی، تهران، بنیاد نهج البلاغه، ۱۴۱۳ق.
- نووی، محیی الدین بن شرف، المجموع شرح المهذَّب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۱ق.
پیوند به بیرون
- قوی‌دست، کریمه، مسئله توسل به اموات با نگاهی به آیه ۲۲ سوره مبارکه فاطر
- بررسی دیدگاه وهابیان درباره توسل سلف به پیامبر پس از حیات
- سماع موتی و رابطه آن با تسل به ارواح اولیای الهی