بشار شعیری
ابواسماعیل بَشّارِ شَعیری (درگذشت حدود ۱۸۰ق/۷۹۶م)، از غالیان شیعه بود. بشار در زمان امام جعفر صادق(ع) می‌زیست و در کوفه اقامت داشت. منابع از طرد و لعن بشار توسط امام صادق(ع) گزارش داده‌اند.
زندگی
اطلاع کامل و دقیقی از تاریخ زندگی، نحوه تحصیل و اعتقادات وی در اختیار نیست. او از فروش شعیر (جو) روزگار می‌گذراند و از این رو به «شعیری» شهرت یافت؛ اگرچه برخی منابع از احتمال انتساب وی به محله «باب الشعیر» در بغداد نیز سخن گفته‌اند.[۱]
گاه از وی با عنوان «اشعری» نام برده‌اند.[۲] درباره این نام‌گذاری از دو احتمال یاد شده است: نخست آنکه اشعری فردی است ناشناخته و متفاوت با شعیری؛ دیگر آنکه تبدیل «الشعیری» به «اشعری» ناشی از تصحیف بوده است.[۳]
بشار در عصر امام جعفر صادق(ع) می‌زیست و در کوفه اقامت داشت.
برخی بشار را از مخمسه و یا پیرو خطابیه بر شمرده‌اند[۴] که احتمالاً علت آن اشتراک ایشان در پاره‌ای از عقاید بوده است، ولی باید به تفاوت‌های یاد شده در نظریات آنان، به ویژه آنچه سبب طعن مخمسه بر بشار گردید، توجه نمود.
عقاید
تناسخ و اباحی‌گری
او در عقایدی چون تناسخ، اباحی‌گری و تعطیل سنن و احکام، همرأی و هم‌نظر با خطّابیه بود، اما به رغم اشتراکات بسیار، در مسأله‌ای مهم با آنان به مخالفت برخاست.
الوهیت پنج تن
او برخلاف مخمّسه که قائل به الوهیت «پنج تن»، یعنی محمد(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) بودند، محمد(ص) را از زمره آنان خارج دانسته، برای وی مقامی همانند مقام سلمان نزد مخمسه قائل می‌شود و محمد(ص) را بنده علی(ع) می‌شمارد و تنها در الوهیت ۴ تن: علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) با آنان هم سخن می‌گردد. از این ۴ نفر نیز تنها علی(ع) را، چون نخستین کس است، الله حقیقی، و بقیه را غیر حقیقی می‌داند و بر خلاف خطابیه، از پذیرش رسالت برای سلمان سرباز می‌زند.
الوهیت علی(ع)
بشار، هم‌داستان با عُلیائیه، علی(ع) را خدایی می‌داند که به صورت علوی هاشمی جلوه‌گر شده[۵] و بنده خویش محمد را به رسالت از جانب خود فرستاده است.[۶] همین سخن سبب گردید تا مورد طعن مخمسه قرار گیرد و پس از مرگ وی بگویند چون او منکر ربوبیت محمد(ص) و رسالت سلمان شد و محمد(ص) را بنده علی(ع) دانست، به صورت پرنده‌ای دریایی به نام علیاء مسخ گردید. از این‌رو، پیروان او را نیز علیائیه نامیدند.[۷] در برخی از منابع نام این پرنده علباء و نام فرقه، علبائیه آمده[۸] که البته ممکن است اختلاف در اثر اشتباه ناسخان باشد.
طرد و لعن
با وجود آنکه بشار شعیری را راوی واقعه‌ای از امام صادق(ع) - منقول از مفضل بن عمر - دانسته‌اند،[۹] بسیاری منابع از طرد و لعن بشار توسط امام صادق(ع) گزارش داده‌اند. که امام(ع) صریحاً او را کافر، مشرک، فاسق و ابلیس خوانده است.[۱۰]
پانویس
- ↑ نک: مامقانی، تنقیح المقال، ج۱(۲)، ص۲۰.
- ↑ کشی، معرفة الرجال، ص۳۰۵؛ صاحب معالم، التحریر الطاووسی، ص۵۵.
- ↑ تستری، قاموس الرجال، ج۲، ص۳۱۲-۳۱۳؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج۱(۲)، ص۱۷۰.
- ↑ سعدبن عبدالله اشعری، المقالات و الفرق، ص۶۰.
- ↑ کشی، معرفة الرجال، ص۳۹۹-۴۰۰؛ نیز نک: سعد بن عبدالله اشعری، المقالات و الفرق، ص۵۶.
- ↑ کشی، معرفة الرجال، ص۳۹۹-۴۰۰.
- ↑ کشی، معرفة الرجال، ص۴۰۰.
- ↑ سعدبن عبدالله اشعری، المقالات و الفرق، ص۵۶.
- ↑ خصیبی، حسین، الهدایه الکبری، ص۲۵۶.
- ↑ نک: کشی، معرفة الرجال، ص۳۱۴-۳۱۶.
منابع
- اشعری، علی، مقالات الاسلامیین، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۶۹ق/۱۹۵۰م.
- تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، ۱۴۱۰ق.
- خصیبی، حسین، الهدایه الکبری، بیروت، موسسه البلاغ.
- سعدبن عبدالله اشعری، المقالات و الفرق، به کوشش محمد جواد مشکور، تهران، ۱۹۶۳م.
- شیخ طوسی، محمد، الغیبه، به‌کوشش عبادالله طهرانی و علی احمد ناصح، قم، ۱۴۱۱ق.
- صاحب معالم، حسن، التحریر الطاووسی، به کوشش محمد حسین ترحینی، قم، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار شیخ طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۲ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، چ سنگی، تهران.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی
- دانشنامه جهان اسلام