اوقات نماز
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
اوقات نماز یکی از شرایط صحیح بودن نمازهای روزانه است که هر یک از نمازهای روزانه باید در زمان مشخصی خوانده شود و در غیر این صورت به وظیفه عمل نشده است. طبق فتوای فقها وقت نماز صبح، فجر صادق یا فجر دوم است که تا طلوع آفتاب ادامه دارد. وقت نماز ظهر و عصر از ابتدای ظهر شرعی تا غروب یا مغرب است که بین علما در این مسئله اختلاف است. وقت نماز مغرب و عشاء نیز اختلافی است و برخی مغرب یا غروب را اول وقت دانسته‌اند و آخر وقت آن نیمه شب شرعی است.
مشهور فقها نسبت به نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء، قائل به وقت اختصاصی هستند به این معنا که اولین زمان به‌اندازه خواندن نماز ظهر و مغرب مخصوص آنها است و نمی‌شود در آن زمان نماز عصر یا عشاء خواند و همچنین آخر وقت به‌اندازه خواندن نماز عصر و عشاء، وقت اختصاصی آنها است.
مستحب است انسان نماز را در اول وقت بخواند که در روایات راجع به آن خیلی سفارش شده است. اما برای هر یک از نمازهای روزانه زمان مشخصی به عنوان وقت فضیلت ذکر شده است.
جایگاه فقهی
نمازهای روزانه شرایطی دارد که از جمله آنها رعایت وقت نماز است یعنی مکلف باید هر نماز را در زمان مشخصی بخواند و چنانچه وقت مناسب هر نماز رعایت نشود، نماز باطل است و وظیفه مکلف همچنان باقی است.[۱] همچنین طبق «قاعده لاتُعاد»، بعد از خواندن نماز از برخی واجبات چشم‌پوشی شده و نماز صحیح است، اما مواردی مانند قبله و وقت استثنا شده است که اگر نماز در وقت نباشد باید دوباره خوانده شود.
راه اثبات وقت نماز این است که یا خود انسان یقین کند وقت داخل شده‌است، یا دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند.[۲]
وقت ادای نماز
فقها از جمله محقق حلی در شرایع[۳]و سید محمدکاظم یزدی در العروة الوثقی[۴] وقت خواندن نمازهای روزانه را چنین گفته‌اند:
- نماز صبح: محقق حلی وقت نماز صبح را بین طلوع فجر دوم تا طلوع خورشید دانسته است.[۵] همچنین سید یزدی با تغییر عبارت فجر دوم به فجر صادق، این مطلب را تأیید کرده است.[۶]
- نماز ظهر و عصر: طبق گفته سید ابوالقاسم خوئی، ابتدای وقت نماز ظهر، ظهر شرعی یا زوال خورشید است و در این مسئله اختلافی بین فقها نیست.[۷] مشهور علما چون سید یزدی و امام خمینی انتهای وقت نماز ظهر و عصر را مغرب دانسته است.[۸] ولی برخی مانند محقق حلّی انتهای وقت را غروب معرفی کرده است.[۹] برخی علما همچون محقق و سید یزدی که وقت مختص و مشترک را قبول دارند،[۱۰] اولین لحظات زوال خورشید به‌اندازه ادای نماز ظهر را وقت اختصاصی برای ظهر و نیز آخرین لحظه به‌اندازه ادای نماز عصر را وقت اختصاصی عصر دانسته‌اند و بین این دو زمان وقت مشترک بین نماز ظهر و عصر است.[۱۱]
- نماز مغرب و عشاء: محقق حلّی وقت نماز مغرب و عشاء را از غروب خورشید تا نیمه شب معرفی کرده است[۱۲] ولی سید یزدی ابتدای وقت را مغرب معرفی کرده است.[۱۳] سید ابوالقاسم خوئی فتوا داده که ابتدای وقت، غروب است ولی در تفسیر آن که به مخفی شدن خورشید محقق می‌شود یا برطرف شدن سرخی آسمان در شرق (به عربی: الحمرة المشرقیة)، اختلاف است.[۱۴] طبق نظر فقهایی که وقت مختص و مشترک را قبول دارند از جمله محقق حلی و سید یزدی، اولین لحظات به‌اندازه ادای نماز مغرب، وقت اختصاصی آن و نیز آخرین لحظه تا نیمه به‌اندازه ادای نماز عشاء، وقت اختصاصی عشاء است و بین این دو زمان وقت مشترک بین نماز مغرب و عشاء است.[۱۵]
برخی از فقها از جمله سید یزدی وقت نماز مغرب و عشاء را نسبت به افرادی که به جهت خوابیدن یا فراموشی یا عادت ماهیانه زنانه اضطرار دارند، تا طلوع فجر توسعه داده‌اند.[۱۶] سید یزدی چنین فتوا داده که حتی اگر شخصی عمدا نماز نخواند، گرچه گناه کرده ولی می‌تواند تا طلوع آن را بجا آورد ولی احتیاط این است که نیت ادا و قضا را مشخص نکند.[۱۷] اما برخی دیگر همچون سید حسین بروجردی و امام خمینی و سید احمد خوانساری این نظر را قبول ندارد و احتیاط را در ادای نماز به نیت ما فی الذِّمِه لازم می‌داند.[۱۸]
وقت مختص و مشترک
وقت مختص به این معنا است که در نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا، اولین زمان به‌اندازه خواندن نماز ظهر و مغرب مخصوص آنها است و نمی‌شود در آن زمان نماز عصر یا عشاء خواند و همچنین آخر وقت به‌اندازه خواندن نماز عصر و عشاء، وقت اختصاصی آنها است.[۱۹] برخی علما همچون محقق حلی و سید یزدی قائل به نظریه وقت مختص هستند.[۲۰] آیت الله خوئی این نظر را به مشهور فقها نسبت داده است.[۲۱]
اما در مقابل عده‌ای از فقها از جمله سید ابوالقاسم خوئی نظر مشهور فقها نسبت به وقت مختص برای نماز را قبول ندارد و این نظریه وقت مشترک را به شیخ صدوق و علمای دیگر نیز نسبت می‌هد.[۲۲] طبق این نظریه وقت نماز از اول تا آخر بین نمازها مشترک است اما از جهت اینکه رعایت ترتیب لازم است باید اول نماز ظهر و بعد عصر و نیز اول مغرب و بعد عشاء خوانده شود.[۲۳]
کاشف الغطاء(۱۳۷۳ق) در حاشیه بر عروة الوثقی نیز با نظریه وقت مختص مخالفت کرده و ثمره این اختلاف را چنین بیان کرده که اگر شخصی سهوا نماز عصر یا مغرب را اول بخواند صحیح است اما طبق نظریه وقت مختص نماز باطل است.[۲۴]
وقت فضلیت نماز
به گفته فقها مستحب است انسان نماز را در اول وقت آن بخواند و راجع به آن خیلی سفارش شده است و هر چه به اول وقت نزدیک‌تر باشد بهتر است، مگر آنکه تأخیر آن از جهتی بهتر باشد، به‌طور مثال صبر کند که نماز جماعت بخواند.[۲۵] طبق فتوای برخی فقها از جمله سید یزدی وقت فضیلت نماز به شرح زیر است:
- نماز صبح: از طلوع فجر تا ایجاد سرخی در سمت شرق آسمان (به عربی: الحمرة المشرقیة) است.[۲۶]
- نماز ظهر: از زوال خورشید تا وقتی که سایه جدید شاخص به‌اندازه خود شاخص شود، همان‌طور که پایان وقت فضیلت عصر وقتی است که سایه جدید شاخص دوبرابر خودش گردد.[۲۷]
- نماز عصر: از زمانی که اندازه شاخص به مقدار خود شاخص برسد و انتهای وقت فضیلت تا زمانی است که سایه به دوبرابر شاخص رسیده باشد.[۲۸]
- نماز مغرب: از مغرب تا رفتن شَفَق یعنی از بین رفتن سرخی در غرب آسمان (به عربی: الحمرة المغربیة).[۲۹]
- نماز عشاء: از رفتن شفق تا یک سوم شب.[۳۰]
برخی از احکام وقت نماز
- باطل نشدن نمازی که وقت ادای آن در کمتر از یک رکعت تمام می‌شود: براساس «قاعده مَن اَدْرَک» و فتوای فقها مطابق آن، اگر یک رکعت از نماز در وقت باشد، به منزله آن است که تمام نماز در وقت اقامه شده است.[۳۱]
- اگر کار واجبی بر عهده مکلف باشد مثلا شخص طلبکار مراجعه کرده باشد، مکلف باید اول کار واجب را انجام دهد و بعد نماز بخواند. اگر عمدا اول نماز بخواند گرچه گناه مرتکب شده ولی نمازش صحیح است.[۳۲]
- بیدار کردن فردی برای خواندن نماز امری پسندیده است و در برخی موارد به جهت امر به معروف لازم است. اما بیدار کردن فرد مریض یا شخصی که اذیت شود، جایز نیست.[۳۳]
پانویس
- ↑ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۴۴۳ق، ج ۱، ص۳۴۳.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۴۸؛ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۴۴۳ق، ج ۱، ص۳۹۰.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۰.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۰.
- ↑ خوئی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ش، ج۱۱، ص۸۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸؛ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۴۴.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ خوئی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ش، ج۱۱، ص۱۱۲.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۹.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۹.
- ↑ خمینی و بروجردی و خوانساری، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۹.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۴۵؛ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ خوئی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ش، ج۱۱، ص۱۰۹.
- ↑ خوئی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ش، ج۱۱، ص۱۰۴.
- ↑ خوئی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ش، ج۱۱، ص۱۰۹.
- ↑ کاشف الغطاء، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ج۱، ص۳۸۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۰.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ امام‌خمینی، الخلل فی الصلاة، چاپ دوم، ص۱۴۷.
- ↑ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۴۴۳ق، ج۱، ص۳۹۴.
- ↑ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۴۴۳ق، ج۱، ص۳۹۷.
منابع
- حسینی سیستانی، سید علی، توضیح المسائل جامع، مشهد، دفتر آیت‌الله سیستانی، ۱۴۴۳ق.
- خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، ۱۳۹۲ش.
- خمینی، سید روح‌الله، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، تألیف سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، الخلل فی الصلاة، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
- بروجردی، سید حسین، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، تألیف سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- خوانساری، سید احمد، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، تألیف سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- کاشف الغطاء، محمدحسین، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، تألیف سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- خوئی، سید ابوالقاسم، موسوعة الخوئی، مؤسسة الخویی الاسلامیة.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.