ابوعبید ثقفی

اطلاعات شناسنامه‌ای
نام کامل	اَبو عبید بن مسعود بن عمرو بن عُمَیر بن عوف
لقب	اَبو عُبِیدِ ثَقَفی
خویشاوندان سرشناس	مختار ثقفی
نحوه درگذشت/شهادت	در جنگ یوم الجسر
اطلاعات دینی
حضور در جنگ‌ها	فرماندهی جنگ با سپاه ساسانی
فعالیت‌ها

اَبو عُبِیدِ ثَقَفی فرزند مسعود بن عمرو بن عُمَیر بن عوف(د ۱۳ق/۶۳۴ م)، پدر مختار ثقفی، یکی از صحابه و از سرداران مشهور عرب در جنگ با سپاه ساسانی در صدر اسلام. او در جنگ یوم الجسر کشته شد.

کنیه

ابوعبید از جمله کسانی است که کنیه‌اش بر اسمش غلبه کرده و همه جا وی را با کنیه می‌شناسند، البته کنیه ابوجبر نیز در بعضی از منابع برای وی ذکر شده است.

فرماندهی ابوعبید

زمانی که عمر بن خطاب به خلافت نشست و از گزارش مثنی بن حارثه مبنی بر پیشروی پارسیان آگاه شد، مسلمانان را به جنگ با آن برانگیخت؛ اما به سبب شهرت پارسیان به پایداری و جنگجویی و دشمن شکنی، کسی داوطلب جنگ نمی‌شد، تا آنکه ابوعبید به پاخاست و سعد بن عبید انصاری و سلیط بن قیس انصاری نیز با او همراه شدند و مردم نیز به پا خاستند. عمر نیز ابوعبید را به فرماندهی برگزید و روانه جنگ کرد. همچنین به مثنی بن حارثه نیز دستور داد که به ابوعبید بپیوندد و در اطاعت او باشد.

از این سو، رستم فرخزاد، سردار پارس، از خراسان راه عراق درپیش گرفت و نرسی (از خویشاوندان خسرو پرویز) را به کسْکر و جابان را به بِهقُباد پایین فرستاد. ابوعبید سه بار در نقاط مختلف با سپاهیان ایران جنگ کرد: نخست در محلی به نام نَمارق، بین حیره و قادسیه، سپاه ساسانی را درهم شکست. در این نبرد جابان اسیر شد و خود را به فدیه آزاد ساخت.

رستم فرخزاد سپاهی دیگر به فرماندهی جالینوس روانه جنگ کرد. ابوعبید از نمارق به سوی کسکر رفت و نرسی را درهم شکست و غنایم بسیار به چنگ آورد. سپس به جالینوس در باروسما تاخت، ولی کار به صلح انجامید و قرار شد افراد مناطق تسلیم شده، هر نفر ۴ درهم فدیه دهند.

کشته شدن ابو عبید

رستم فرخزاد، برای نبردی دیگر، مردانشاه، مشهور به بهمن جادویه، ملقب به ذوالحاجب را که مردی جنگ آزموده بود، به یاری جالینوس فرستاد. در سپاه بهمن، یک، یا به قولی چند فیل بود. درفش کاویانی نیز که ایرانیان به آن تیمُّن می‌جستند، با این سپاه بود. بهمن در محلی به نام قُسّ الناظف بر کرانه فرات و ابوعبید در محلی دیگر به نام مَروَحه در سوی دیگر فرات مستقر شدند. میان دو سپاه پلی بود؛

ابوعبید پس از آنکه فرمان‌هایی خطاب به سران سپاه صادر کرد و جانشینان بعدی را، در صورت کشته شدن خود یا یکی از سرداران، معین نمود، از پل گذشت و دست به حمله زد و با شمشیر بر خرطوم فیلی که به فیل سفید مشهور بود و مایه وحشت لشکریان عرب شده بود، زخم زد و فیل نیز ابوعبید را لگدکوب کرد و کشت. این جنگ به نام‌های متعددی چون: یوم الجسر، یوم قسّ الناظف، یوم المَروَحه و یوم الفیل معروف است. این اتفاق در سال ۱۴ق به وقوع پیوست.

چون ابوعبید کشته شد، ابومحجن ثقفی شعری در رثای او سرود. دراین جنگ پس از کشته شدن ابوعبید، طبق وصیت وی به ترتیب فرزندانش وهب بن ابی عبید، مالک بن ابی عبید و جبر بن ابی عبید به سمت فرماندهی منصوب شدند و هر سه به قتل رسیدند

منابع

• ابن اثیر، الکامل.
• ابن اعثم، احمد، کتاب الفتوح، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸ م.
• ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ط الأولی، ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
• ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ ق.
• ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰ م.
• بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، به کوشش عبدالله و عمر انیس الطباع، بیروت، مؤسس‍ـه المعارف.
• خلیف‍ـه بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸ م.
• دینوری احمد بن داوود، الاخبار الطوال، به کوشش عبدالمنعم عامر و جمال الدین شیال، بغداد، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹ م.
• ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، قاهره، ۱۳۶۸ ق.
• طبری، تاریخ.

پیوند به بیرون

• منبع مقاله :دایرة المعارف بزرگ اسلامی