آیه سیف
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | سیف |
| واقع در سوره | توبه |
| شماره آیه | ۵ |
| جزء | ۱۰ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | برخورد با مشرکان |
| آیات مرتبط | آیه ۵ سوره حج، آیه ۲۹ سوره توبه، آیه ۱۹۰ و ۱۹۱ و ۱۹۳ سوره بقره |
آیه سَیف یا آیه قِتال (سوره توبه: ۵) به مسلمانان فرمان می‌دهد پس از مهلت چهارماهه، مشرکان را بکشند یا آنان را اسیر و محاصره کنند؛ مگر اینکه اسلام آورند. به گفته مفسران شیعه و سنی، منظور از مشرکان در این آیه، مشرکان عهدشکن در زمان پیامبر(ص) است؛ با این حال، گروه‌های سلفی جهادی برای جهاد ابتدایی به این آیه استناد می‌کنند.
برخی آیه سیف را ناسخ برخی از آیات با موضوع صلح، جزیه و فدیه دانسته‌اند؛ در مقابل، عده‌ای معتقدند این آیه، ناسخ هیچ آیه‌ای نیست؛ بلکه توسط آیه بعدی که خداوند به پیامبر دستور می‌دهد که «اگر یکی از مشرکان از تو پناه خواست تا کلام خدا را بشنود، به او اجازه بده و سپس او را به محل امن برسان»، تخصیص زده شده است.
آیات ۲۹ سوره توبه و ۳۹ سوره حج نیز آیه سیف و قتال نامیده شده‌اند.
شناخت آیه
آیه سیف یا قتال پنجمین آیه سوره توبه است. مطابق این آیه گفته‌اند در سال نهم هجری به مسلمانان فرمان داده شد که پس از مهلتی چهارماهه، برخوردی سخت با مشرکان مانند کشتن، اسارت و محاصره‌کردن داشته باشند.[۱]
بنا بر این آیه اگر مشرکان پیش از سپری شدن مدت تعیین‌شده، اسلام بیاورند و شعائر اسلامی را که مهم‌ترین آنها نماز و زکات است برپا دارند، در امان خواهند بود و بدون تفاوت، از تمام آنچه مسلمانان برخوردارند، برخوردار خواهند شد.[۲] بیان اقامه نماز و دادن زکات در آیه را نشانه‌ای برای توبه و ایمان دانسته‌اند.[۳] مکارم شیرازی، مفسر قرآن گفته ظاهر آیه این است که چهار موضوع «بستن راه‌ها، محاصره، اسیرکردن و کشتن» اموری اختیاری نیست؛ بلکه با در نظر گرفتن شرایط زمان، مکان و اشخاصِ مدنظر، باید هریک از این امور که مناسب است عملی گردد.[۴]
مفسران دربارهٔ اینکه چهار ماه مهلت‌داده‌شده، شامل چه ماه‌هایی می‌شود، نظرات مختلفی دارند. برخی این ماه‌ها را ماه‌های حرام دانستند.[۵] در مقابل، بیشتر مفسران چهار ماه مهلت را ماه‌های دیگری دانسته‌اند که از نهم ذوالحجه سال نهم هجری تا دهم ربیع‌الثانی سال دهم هجری را شامل می‌شود.[۶]
برخی از فقیهان با استناد به آیه سیف، تارک الصلاة را مرتد دانسته و کشتنش را واجب دانسته‌اند؛ چرا که در این آیه نماز یکی از چند شرطی است که مانع کشته شدن مشرک می‌شود.[۷] برخی مفسران، آیه ۲۹ سوره توبه[۸] [یادداشت ۱] و آیه ۳۹ سوره حج[یادداشت ۲] را نیز آیه سیف و قتال دانسته‌اند.[۹]
﴿فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ٥﴾ [توبه:5]
﴿پس چون ماه‌های حرام سپری شد مشرکان را هر کجا یافتید بکشید و آنان را دستگیر کنید و به محاصره درآورید و در هر کمینگاهی به کمین آنان بنشینید پس اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند راه برایشان گشاده گردانید زیرا خدا آمرزنده مهربان است ٥﴾
سوره توبه: آیه ۵
جنگ با مشرکان عهدشکن
مفسران منظور از مشرکان در این آیه را مشرکان عهدشکن در زمان پیامبر(ص) می‌دانند که با پیامبر و مسلمانان پیمان بستند، اما عهدشکنی کردند.[۱۰] برخی گفته‌اند منظور از مشرکان مشرکانِ در حال توطئه و کافران حربی بوده است.[۱۱]
گفته شده رشید رضا (درگذشت: ۱۹۳۵م) مفسر اهل‌سنت، در تفسیر این آیه و دیگر آیات مربوط به قتال، مشرکان را منحصر به مشرکان مکه می‌داند که خداوند در آیات قتال بر پیمان‌شکنی‌های مکرر آنها تأکید کرده است.[۱۲] محمد عزت دَروزه (درگذشت: ۱۹۸۴م) مفسر قرآن معتقد است موضوع احکام آیات ابتدایی سوره توبه، آن دسته از مشرکانی هستند که نقض عهد کرده و در شرایطی که پیامبر درگیر غزوه تبوک بوده، درصدد توطئه علیه مسلمانان برآمده‌اند.[۱۳] به اعتقاد او، قول به اطلاق و عمومیت این آیات دربارهٔ تمامی مشرکان، تحمیل معنایی است که سیاق و فحوای آیات آن را برنمی‌تابد.[۱۴]
برخی محققان گفته‌اند آیه ۵ سوره توبه مورد استناد گروه‌های سلفی جهادی برای جهاد ابتدایی است.[۱۵] آنان این آیه را ناسخ تمام آیات صلح و عفو دانسته و مراد از مشرکان در این آیه را عموم کافران، چه محارب و چه غیرمحارب، تلقی کرده‌اند.[۱۶] در مقابل، تفسیر نادرست و برداشت تحمیل دین از این آیه را موجب مخدوش‌شدن چهره اسلام دانسته‌اند که تأثیرات سوئی بر اعتقادات مسلمانان گذاشته است.[۱۷]
ناسخ یا منسوخ بودن آیه
از نگاه برخی مفسران، آیه سیف ناسخ ۱۲۴ آیه از آیاتی است که به عفو، صلح و فدیه در برابر مشرکان اشاره دارد.[۱۸] برخی دیگر این آیه را منسوخ به آیات عفو و صلح دانسته‌اند.[۱۹] از نظر عده‌ای دیگر، آیه سیف و آیه ۴ سوره محمد که به مسئله گرفتن فدیه از مشرکان اشاره دارد، ناسخ یکدیگر نیستند و هردو از آیات محکم هستند؛ زیرا پیامبر در برابر مشرکان، هم امر به جنگ کرده و هم دستور به عفو و فرمان به دریافت فدیه صادر کرده است.[۲۰]
برخی مفسران این آیه را مرتبط با آیه بعد دانسته‌اند.[۲۱] در آیه بعدی، خداوند به پیامبر چنین دستور می‌دهد که اگر یکی از مشرکان از تو پناه خواست تا کلام خداوند را بشنود، به او اجازه بده و سپس او را به محل امن برسان.[۲۲][یادداشت ۳] رشید رضا (درگذشت: ۱۹۳۵م) مفسر اهل‌سنت معتقد است این آیه آیه سیف را تخصیص می‌زند و این بدان جهت است که برخی از مشرکان کلام خداوند را نشنیده‌اند و دعوت، به‌صورت کامل، به آنها نرسیده است. به همین جهت، خداوند راه رسیدن به حقیقت را برای آنها باز گذاشته و حکم آیه سیف را تخصیص زده است.[۲۳]
برخی گفته‌اند ناسخ‌بودن آیه سیف منتفی است؛ زیرا آیه ۲۹ سوره توبه که پس از آیه سیف آمده، آزادی اهل‌کتاب را در پرداخت جزیه می‌داند.[۲۴]
پانویس
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۹، ص۱۵۲.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۱۲.
- ↑ بیضاوی، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۷۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۲۹۲.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۷، ص۱۶؛ نجفی جواهری، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۱۲؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۹، ص۱۵۱.
- ↑ استرآبادی، آیات الأحكام، مکتبه المعراجی، ج۱، ص۲۴۹.
- ↑ خوئی، البیان، ۱۴۳۰ق، ص۲۸۶.
- ↑ مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۴۱۵.
- ↑ کاشفی، تفسیر حسینی (مواهب علیه)، کتابفروشی نور، ص۳۹۸؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۲۲. اشکوری، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۲۲۷. بیضاوی، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۷۱.
- ↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۱۸۸.
- ↑ آرمین، جریان‌های تفسیری معاصر، ۱۳۹۶ش، ص۱۴۰.
- ↑ آرمین، جریان‌های تفسیری معاصر، ۱۳۹۶ش، ص۳۹۵.
- ↑ آرمین، جریان‌های تفسیری معاصر، ۱۳۹۶ش، ص۳۹۵.
- ↑ لطفی، «نقد دیدگاه سلفیه جهادی دربارهٔ جهاد ابتدایی با تکیه بر آیه ۵ سوره توبه»، ص۳۵.
- ↑ لطفی، «نقد دیدگاه سلفیه جهادی دربارهٔ جهاد ابتدایی با تکیه بر آیه ۵ سوره توبه»، ص۳۵.
- ↑ شایق، «حل تعارض ظاهری بین آیات سیف و نفی اکراه و تأثیر آن در مسئلهٔ آزادی در انتخاب دین»، ص۸۲.
- ↑ سیوطی، الاتقان، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۱؛ جزایری، عقود المرجان، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۸۸.
- ↑ النحّاس، الناسخ والمنسوخ، ۱۴۰۸ق، ص۴۹۳.
- ↑ شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر اثنی‌عشری، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۲۲.
- ↑ رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۱۰، ص۱۵۹.
- ↑ سوره توبه، آیه۶.
- ↑ رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۱۰، ص۱۵۹.
- ↑ شایق، «حل تعارض ظاهری بین آیات سیف و نفی اکراه و تأثیر آن در مسئلهٔ آزادی در انتخاب دین»، ص۸۱.
یادداشت
- ↑ «قَاتِلُوا الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَلَا یُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ حَتَّیٰ یُعْطُوا الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ؛ با کسانی از اهل کتاب که به خدا و روز بازپسین ایمان نمی‌آورند، و آنچه را خدا و فرستاده‌اش حرام گردانیده‌اند حرام نمی‌دارند و متدین به دین حق نمی‌گردند، کارزار کنید، تا با [کمال] خواری به دست خود جزیه دهند.»
- ↑ «أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ عَلَیٰ نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ؛ به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل شده، رخصت [جهاد] داده شده است، چرا که مورد ظلم قرار گرفته‌اند، و البته خدا بر پیروزی آنان سخت تواناست.»
- ↑ «وَإِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ اسْتَجَارَکَ فَأَجِرْهُ حَتَّیٰ یَسْمَعَ کَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ۚ ذٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا یَعْلَمُونَ؛و اگر يكى از مشركان از تو پناه خواست پناهش ده تا كلام خدا را بشنود؛ سپس او را به مكان امنش برسان، چرا كه آنان قومى نادانند.»
منابع
- استرآبادی، میرزا محمد بن علی، آیات الأحكام، تهران، مکتبه المعراجی، بی‌تا.
- آرمین، محسن، جریان‌های تفسیری معاصر، تهران، نی، ۱۳۹۶ش.
- اشکوری، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تهران، دفتر نشر داد، ۱۳۷۳ش.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
- جزائری، سید نعمت‌الله، عقودالمرجان فی تفسیر القرآن، قم، نور وحی، ۱۳۸۸ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیرالقرآن، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خوئی، ۱۴۳۰ش.
- رشیدرضا، محمد، تفسیر المنار، مصر، الهیئة المصریه العامه للکتب، ۱۹۹۰م.
- سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، قاهره، الهیئة المصریه العامه للکتاب، ۱۴۱۵ق.
- شاه‌عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، تهران، میقات، ۱۳۶۳ش.
- شایق، محمدرضا، «حل تعارض ظاهری بین آیات سیف و نفی اکراه و تأثیر آن در مسئلهٔ آزادی در انتخاب دین»، پژوهش‌نامه تفسیر کلامی قرآن، شماره ۹، بهار ۱۳۹۵ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، تهران، مکتبة الصدر، ۱۴۱۵ق.
- قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۵ش.
- کاشفی، حسین بن علی، تفسیر حسینی (مواهب علیه)، سراوان، کتابفروشی نور، بی‌تا.
- لطفی، علی‌اکبر، «نقد دیدگاه سلفیه جهادی دربارهٔ جهاد ابتدایی با تکیه بر آیه ۵ سوره توبه»، سراج منیر، شماره ۲۷، پاییز ۱۳۹۶ش.
- مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ نامه علوم قرآن، قم، پژوهشگاه فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش.
- مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، قم، دار الکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- نحّاس، ابوجعفر احمد بن محمد، الناسخ والمنسوخ، کویت، الفلاح، ۱۴۰۸ق.
- نجفی جواهری، جواهرالکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، تفسیر راهنما، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش.