نمایش مبدأ برای صله رحم

{{اخلاق-عمودی}}
'''صِلِۀ رَحِم''' به معنای ارتباط و دیدار با خویشاوندان و کمک به آنها از آموزه‌های [[اخلاق|اخلاقی]] [[اسلام]] است. [[قرآن]] و [[احادیث]] بر صله رحم تأکید کرده‌اند، تا آنجا که قرآن ترک‌کنندگان آن را در شمار زیان‌کاران<ref> کسانی که پیمان خدا را پس از محکم ساختن آن می‌شکنند پیوندهایی که خداوند دستور فرموده است برقرار سازد، قطع و در روی زمین فساد می‌کنند، زیان کارانند. بقره: ۲۷ </ref> و لعنت‌شدگان<ref> «فهل عسیتم ان تولیتم ان تفسدوا فی الارض و تقطعوا ارحامکم اولئک الذین لعنهم الله فآصمهم و اعمی ابصار هم» آیا شما(منافقان) اگر از فرمان خدا و اطاعت قرآن روی بگردانید، یا در زمین فساد و قطع رحم کنید، بازهم امید (نجات) دارید. سوره محمد، آیه ۲۲ و ۲۳ </ref> معرفی می‌کند. در [[حدیث|روایات]] نیز صله رحم به عنوان بهترین عمل پس از [[ایمان]]، اولین سخنگوی [[قیامت]]، بهترین خصلت [[مؤمن]] و مهم‌ترین عامل طولانی شدن عُمر معرفی شده است. بنابر [[حدیث قدسی|حدیثی قدسی]]، صله رحم از رحمت خداست و هر کس آن را ترک کند، از رحمت او محروم خواهد ماند.

صله رحم گاهی واجب و گاهی مستحب است. [[قطع رحم]] یعنی ترک صله رحم واجب و عدم ارتباط لازم با خویشان، یکی از [[گناهان کبیره]] است و حتی درباره خویشاوندان بدخُلق یا گناهکار نیز مُجاز نیست.

در فرهنگ [[ایرانیان]]، صله رحم جایگاه ویژه‌ای داشته و به مناسبت‌های مختلفی مانند [[عید نوروز]]، ماه رمضان و عیدهای ملی یا مذهبی نمود بیشتری دارد.

== مفهوم‌شناسی ==
صله رحم از دو واژه «صِلِه» و «رَحِم» تشکیل شده است. صله از ریشۀ «وصل» به معنای پیوستن دو چیز است<ref>لغت نامه دهخدا، ج۷، ص۱۰۵۱۹.</ref> و رَحِم، زِهدان به معنی جای کودک در شکم مادر است.<ref>لغت نامه دهخدا، ج۱۴، ص۲۰۵۷۲.</ref> واژه رحم، در «صله رحم» استعاره برای قرابت و خویشاوندی است.<ref>مستدرک سفینه البحار، ج۴، ص۱۱۲.</ref>

معنای اصطلاحی صله رحم، ارتباط و دیدار با خویشاوندان و کمک به آنها است.<ref>لغت نامه دهخدا، ج۷، ص۱۰۵۱۹.</ref><ref>طاهری خرم آبادی، صلة الرحم و قطیعتها، ص۱۲، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۷ق</ref> در مباحثی چون [[هبه|هدیه]]، [[ازدواج]] و [[شهادت (فقه)|شهادت دادن]] (در دادگاه) و... سخن از صله رحم شده است.

برخی از نام‌ها و صفات [[خداوند]] مانند رحمان و رحیم از نظر واژگانی و معنایی با «رَحِم»، هم‌ریشه‌اند. در یک [[حدیث قدسی]] آمده است: «من خدای رحمان هستم؛ رَحِم را خلق کردم و نام آن را از نام خود گرفتم؛ پس هر کس صله رحم کند او را به رحمت خویش متصل سازم و هر کس قطع رحم کند، او را از رحمت خویش دور نمایم».<ref>أنا الرحمنُ خلقتُ الرَّحم و شققتُ لها اسماً من اسمی فَمَن وَصَلَها وَصَلْتُه وَ مَنْ قَطَعَها قَطَعْتُه؛ بحارالانوار ج۴۷ ص۱۸۷</ref> 

=== محدوده خویشاوندان ===
{{جعبه نقل قول| عنوان = [[امام رضا(ع)]]| نقل‌قول = {{حدیث|ما برای زیاد شدن عمر، وسیله‌ای جز صله رحم نمی‌شناسیم. صله رحم به‌اندازه‌ای در زیاد شدن عمر مؤثر است که شخصی که از عمرش سه سال مانده است، خداوند به سبب صله رحم سی سال به عمرش می‌افزاید که مجموعا سی و سه سال می‌شود و کسی که از عمرش سی و سه سال تمام باقی مانده است، خداوند به سبب قطع رحم سی سال از عمرش برمی‌دارد و آن را به سه سال کاهش می‌دهد.<ref>ما نَعلَمُ شَیئا یزیدُ فِی العُمرِ اِلاّ صِلَةَ الرَّحِمِ، حَتّی اِنَّ الرَّجُلَ یکونُ اَجَلُهُ ثَلاثَ سِنینَ فَیکونُ وَصولاً لِلرَّحِمِ فَیزیدُ اللّه فی عُمرِهِ ثَلاثینَ سَنَةً فَیجعَلُها ثَلاثا وَ ثَلاثینَ سَنَةً، وَ یکونُ اَجَلُهُ ثَلاثا وَ ثَلاثینَ سَنَةً فَیکونَ قاطِعا لِلرَّحِمِ، فَینقُصُهُ اللّه ثَلاثینَ سَنَةً وَ یجعَلُ اَجَلَهُ اِلی ثَلاثِ سِنینَ.</ref>}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small> [[الکافی (کتاب)|اصول کافی]]، ج ۲، ص۱۵۲، ح ۱۷. </small>| تراز = چپ| عرض = ۲۸۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه = #E7F8FC| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

از نظر عرفی، خویشاوندی دو گونه است:
* خویشاوندی نَسَبی که از طریق ارتباط خون و رحم پیدا می‌شود، مانند پدر، مادر، فرزندان، برادر، خواهر، عمو، عمه، دایی، خاله، پدربزرگ و مادربزرگ و فرزندان همۀ کسانی که آن‌ها را خویشاوندان نسبی و اَرحام می‌نامند.<ref>[http://www.pasokhgoo.ir/node/53909 «منظور از صله يا قطع رحم چيست؟»، سایت پاسخگو]</ref> صله رحم با این گروه واجب است و اگر هدیه‌ای داده شود، پس گرفتن آن جایز نیست.
* خویشاوندی سببی که از طریق [[ازدواج]] به وجود می‌آید؛ مانند خویشاوندی میان زن و شوهر و خویشان دو طرف. درباره اینکه آیا وجوب صله رحم شامل این گروه هم می‌شود یا خیر،‌ اختلاف نظر وجود دارد.{{مدرک}}<ref>* کسانی که به صورت بی‌واسطه (مثل برادر و خواهر) یا با واسطه (مثل نوه و عموزاده) به پدر یا مادر منتسب باشند.
* کسانی که به سبب قرابت نسبی یا براساس دستورهای شرعی از [[ازدواج]] با یکدیگر منع شده‌اند، ارحام یکدیگر شمرده می‌شوند. در مقابل، کسانی همچون پسر عموها و دختر عموها که ازدواج آنها ممنوعیت شرعی ندارد، ارحام یکدیگر شمرده نمی‌شوند.
* ارحام، تنها به کسانی گفته می‌شود که در طبقه بندی کتاب الارث، جزو مصداق‌های مورد نظر به شمار می‌آیند.
* ارحام به کسانی گفته می‌شود که در انتساب به چهارمین جد، مشترک باشند. از این رو، برادران و خواهران و فرزندانشان، عموها و فرزندان آنها، عموها و عمه‌های پدری و مادری، دایی‌ها و خاله‌ها و فرزندان آنها و به طور کلی، همه کسانی که در این سلسله به نوعی با فرد نسبت دارند، اعم از اینکه جزو محارم باب نکاح باشند یا نه، از ارث بهره‌مند شوند یا نه، خویشاوند دور باشند یا نزدیک، ارحام شمرده می‌شوند.</ref> 

در میان همه خویشاوندان، جایگاه پدر و مادر در [[قرآن]] بسیار برجسته‌تر است و خداوند پس از امر به پرستش و [[ایمان]] به [[توحید|یگانگی]] خود، به احسان به والدین فرمان می‌دهد: {{متن قرآن|{{قلم رنگ۱|سبز| وَقَضَیٰ رَ بُّک أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا ۚ إِمَّا یبْلُغَنَّ عِندَک الْکبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْ هُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا کرِ یمًا }}|ترجمه=پروردگار تو مقرر کرد که جز او را نپرستید و به پدر و مادر خود احسان کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگی رسیدند، به آنها (حتی) اُف مگو و پرخاش مکن و با آنها به شایستگی سخن بگو.|سوره=[[سوره اسراء|اسراء]]|آیه=۲۳}}<ref>برای مشاهده آیات دیگر در این رابطه، رجوع کنید به:رعد۲۱و۲۲و۲۳و۲۴، انعام ۱۵۱، بقره ۱۷۷، نساء ۸، مجادله ۲۲.</ref>

=== ارحام روحانی ===
* '''پیامبر و اهل بیت(ع):''' در برخی روایات علاوه بر توصیه به ارتباط و صله با اقوام و خویشان، به ارتباط و صله با [[ائمه(ع)]] نیز توصیه شده است. پیامبر(ص) نیز در حدیثی فرمود: من و علی، پدران این امتیم.<ref>عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۹۱</ref>

* '''عالمان دینی:''' منابع دینی به صله و ارتباط با عالمان دینی هم توصیه کرده و پاداش فراوانی برای این ارتباط بیان کرده‌اند.<ref>حضرت رسول اکرم(ص) فرمودند: مَا مِن مُوْمِن یقْعُدُ سَاعَة عِنْدَ العَالِم الاَّ نَاداه رَبُّه : جَلَسْت الی حَبِیبِی ؟ وَعِزَّتِی و جَلاَلِی لاَسْکنْتُک الجَنَّة مَعَه : هر مومنی یک ساعت در نزد عالم بنشیند خداوند او را ندا می‌کند: در نزد حبیب من نشستی ؟ قسم به عزّت و جلال خودم تو را در بهشت با او همنشین می‌گردانم. و نیز فرمودند: حُضُورُ مَجْلِس عَالِم، أفْضَل مِن حُضُورِ أَلْف جَنَازَة، وَ مِن عِیادَة ألْف مَرِیض، وَ مِن قِیام ألْف لَیلَة، وَ مِن صِیام ألْف یوْم ؛ ان اللهَ یطَاع بِالعِلْم، ویعْبَدُ بِالعِلْم، وَ خَیرُ الدُّنْیا وَ الا خِرَة مَع العِلْم : حاضر شدن در مجلس عالِم، از حضور در نزد هزار جنازه به منظور تشییع، و از عیادت هزار مریض، و از شب زنده داری هزار شب، و روزه گرفتن در هزار روز بالاتر است ؛ زیرا عبادت و اطاعت خدا در سایه علم انجام می‌گیرد، وخیر دنیا و آخرت وابسته به علم است.»</ref> 

* '''برادران دینی:''' در رتبه بعد صله با برادران دینی مطرح شده است: اِنّما المِؤمنونَ إخوةٌ.<ref>حجرات/۱۰</ref> [[امام صادق(ع)]] فرمود: مؤمنان برادران یکدیگر و فرزندان یک پدر و مادرند؛ اگر یکی از آنها ناراحت باشد دیگران به خاطر او شب را نمی‌خوابند.<ref>کافی، ج۲، ۱ص۱۶۵</ref>

==جایگاه و اهمیت==
صله رحم از آموزه‌های مورد توجه در [[آیات]] و [[روایات]] است. سفارش به رعایت حرمت خویشاوندی و انفاق مالی به آنها را در آیات متعددی از [[قرآن]] می‌توان دید:
* {{متن قرآن|وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ ۚ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیکمْ رَقِیبًا|ترجمه=بترسید از خدایی که به نام او از یکدیگر در خواست می‌کنید و از قطع خویشاوندی‌ها پروا کنید که خدا مراقب شما است.|سوره=[[سوره نساء|نساء]]|آیه=۱}}

* {{متن قرآن|وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا وَ ذِی الْقُرْبَیٰ وَ الْیتَامَیٰ وَالْمَسَاکینِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا|ترجمه=به پدر و مادر، و خویشان و یتیمان و مستمندان احسان کنید، و با مردم [به زبان] خوش سخن بگویید.|سوره=[[سوره بقره]]|آیه=۸۳}}

* {{متن قرآن| وَلَا یأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنکمْ وَالسَّعَةِ أَن یؤْتُوا أُولِی الْقُرْبَیٰ وَالْمَسَاکینَ وَ الْمُهَاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ|ترجمه= و سرمایه‌داران شما نباید از دادن [مال] به خویشاوندان و تهیدستان و مهاجران راه خدا دریغ ورزند.|سوره=[[سوره نور]]|آیه=۲۲}} و آیات متعدد دیگر.<ref>{{متن قرآن| وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِکوا بِهِ شَیئًا ۖ وَ بِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا وَ بِذِی الْقُرْبَیٰ وَ الْیتَامَیٰ وَ الْمَسَاکینِ وَ الْجَارِ ذِی الْقُرْبَیٰ وَ الْجَارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنبِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ وَمَا مَلَکتْ أَیمَانُکمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یحِبُّ مَن کانَ مُخْتَالًا فَخُورًا|ترجمه= و خدا را بپرستید، و چیزی را با او شریک مگردانید؛ و به پدر و مادر احسان کنید؛ و درباره خویشاوندان و یتیمان و مستمندان و همسایه خویش و همسایه بیگانه و همنشین و در راه مانده و بردگان خود [نیکی کنید]، که خدا کسی را که متکبر و فخرفروش است دوست نمی‌دارد|سوره=[[سوره نساء]]|آیه=۳۶}}</ref><ref>{{متن قرآن|...أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فی کتابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِکلِّ شَیءٍ عَلیمٌ|ترجمه=خویشاوندان نسبت به یکدیگر [از دیگران] در کتاب خدا سزاوارترند.|سوره=[[سوره انفال]]|آیه=۷۵}}</ref><ref>{{متن قرآن|وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فی کتابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُهاجِرینَ إِلاَّ أَنْ تَفْعَلُوا إِلی أَوْلِیائِکمْ مَعْرُوفاً کانَ ذلِک فِی الْکتابِ مَسْطُوراً|ترجمه=خویشاوندان [طبقِ] کتاب خدا، بعضی [نسبت] به بعضی اولویت دارند [و] بر مؤمنان و مهاجران [مقدّمند]، مگر آنکه بخواهید به دوستان [مؤمن] خود [وصیت یا] احسانی کنید، و این در کتاب [خدا] نگاشته شده است.|سوره=[[سوره احزاب]]|آیه=۶}}</ref><ref>{{متن قرآن|فَهَلْ عَسَیتُمْ إِن تَوَلَّیتُمْ أَن تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحَامَکمْ﴿۲۲﴾ أُولَئِک الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمَی أَبْصَارَهُمْ|ترجمه=پس [ای منافقان،] آیا امید بستید که چون [از خدا] برگشتید [یا سرپرست مردم شدید] در [روی] زمین فساد کنید و خویشاوندی‌های خود را از هم بگسلید؟ اینان همان کسانند که خدا آنان را لعنت نموده و [گوش دل] ایشان را ناشنوا و چشمهایشان را نابینا کرده است.|سوره=[[سوره محمد|محمد]]|آیه=۲۲و۲۳}}</ref><ref>{{متن قرآن| یسْأَلُونَک مَاذَا ینفِقُونَ ۖ قُلْ مَا أَنفَقْتُم مِّنْ خَیرٍ فَلِلْوَالِدَینِ وَالْأَقْرَ بِینَ وَالْیتَامَیٰ وَالْمَسَاکینِ وَابْنِ السَّبِیلِ ۗ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ|ترجمه= از تو می‌پرسند: «چه چیزی انفاق کنند [و به چه کسی بدهند]؟» بگو: «هر مالی انفاق کنید، به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و مسکینان و به در راه مانده تعلّق دارد، و هر گونه نیکی کنید البته خدا به آن داناست.»|سوره=[[سوره بقره]]|آیه=۲۱۵}}</ref>
تکرار یک موضوع در قرآن نشان‌دهنده اهمیت آن است. بر اساس آیات قرآن، در [[قیامت]] از انسان‌ها درباره صله رحم سؤال خواهد شد. قرآن همچنین قطع‌کننده رحم را لعنت‌شده دانسته و خداوند تهدید کرده که چشم و گوش او را از درک حقایق ناتوان می‌سازد.

در [[روایات]] و سیره زندگی [[اهل بیت(ع)]] نیز اهمیت فوق‌العاده کمک، حمایت و محبت به خویشاوندان کاملا روشن است و به شدت از قطع رابطه باخویشان نهی شده است. در روایات شیعه، قطع رحم به عنوان عامل دوری لطف و رحمت خدا از فرد و جامعه معرفی گردیده است.<ref>روی عن النبی(ص): لَا تَنْزِلُ الرَّحْمَةُ عَلَی قَوْمٍ فِیهِمْ قَاطِعُ الرَّحِمِ: خداوند رحمت خود را از قومی که در آن قاطع رحم باشد دریغ می‌دارد. مستدرک الوسایل ج۱۵ ص۱۸۴</ref> 

بر اساس روایات، صله رحم به قدری در نظر خداوند اهمیت دارد که حتی اگر فاسقان ارتباط خوبی با اقوام و خویشان خود داشته باشند، خداوند روزی آنها را افزون می‌کند؛ ولی در مقابل، اگر کسانی که اهل [[نماز]] و [[روزه|روزه‌اند]]، در صورت قطع رحم، علاوه بر عذاب آخرت، از عمر و روزی آنها کاسته می‌گردد.<ref>بحارالانوار، ج۷۱، ص۱۳۵،ح ۸۸ و ص۱۳۸،ح ۱۰۷</ref> [[علامه مجلسی]] در جلد ۷۱ [[بحار الانوار]] در باب صله رحم ۱۱۰ حدیث و در باب حقوق پدر و مادر و فرزندان ۱۰۲ روایت در این موضوع گردآوری کرده است.

=== فلسفه تأکید اسلام بر صله رحم ===
علت تأکید اسلام به حفظ پیوند خویشاوندی این است که همیشه برای اصلاح، تقویت، پیشرفت، تکامل و عظمت بخشیدن به یک اجتماع بزرگ، چه از نظر اقتصادی یا نظامی، و چه از نظر جنبه‌های معنوی و اخلاقی باید از واحدهای کوچک آن شروع کرد. با پیشرفت و تقویت تمام واحدهای کوچک، اجتماع عظیم، خود به خود اصلاح خواهد شد. در همین راستا اسلام دستور به اصلاح واحدهایی داده که معمولا افراد از کمک و یاری و عظمت بخشیدن به آن روگردان نیستند؛ در صله رحم خداوند تقویت بنیه افرادی را توصیه می‌کند که خونشان در رگ و پوست هم در گردش بوده و اعضای یک خانواده‌اند، و پیدا است هنگامی که اجتماعات کوچک خویشاوندی نیرومند شد، اجتماع عظیم آنها یعنی جامعه نیز عظمت می‌یابد. به عقیده برخی، [[حدیث|حدیثی]] که می‌گوید: «صله رحم باعث آبادی شهرها می‌گردد»، به همین معنا اشاره دارد.<ref>. قست “اهمیت صله رحم در اسلام: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱، ص۱۵۶- ۱۵۸</ref>

در خطبه معروف حضرت [[فاطمه(س)]]، از زیاد شدن نسل، به عنوان دلیل و فلسفه‌ای برای وجوب صله رحم نام برده شده است.<ref>فِی خُطْبَةِ فَاطِمَةَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیهَا فَرَضَ اللَّهُ صِلَةَ الْأَرْحَامِ مَنْمَاةً لِلْعَدَد. بحارالانوار ج۷۱ ص۹۴ </ref>

از دید برخی کارشناسان، دیدار خویشاوندان، اقوام و دوستان علاوه بر احیای روابط عاطفی و انسانی، تأثیری جدی بر مکانیزم عصبی انسان دارد و می‌تواند باعث افزایش طول عمر، سلامتی و کاهش استرس شود.<ref>[http://shabestan.ir/detail/News/353088 «مصاحبه در رابطه باکمرنگ شدن صله رحم به دلیل تغییر سبک زندگی و تقلید از شیوه غربی است»، سایت شبستان]</ref>

==آثار صله رحم==
از نتایج و آثار صلۀ رحم، برخی مربوط به دنیا و برخی از نتایج اُخروی این عمل هستند. برخی از این آثار عبارتند از:
{| class="vcard vertical-navbox" style="width:90%; border-radius:15px; text-align:right; font-size:100%; font-weight:normal; font-color:#003300; {{linear-gradient|top|#DEE9C9, #FAFCF7}} ; titlestyle = background:#C9E38F; clear:left; float:no; margin:15px auto; padding:0.2em; z-index:-1;"
|-
|
{{ستون-شروع|۳}}
* دوستی و محبت خدا<ref> پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود: هر کس برای من یک چیز راضمانت کند من برای او چهار چیز را ضمانت خواهم کرد. صله رحم انجام دهد. خداوند او را دوست دارد; روزی‌اش را توسعه می‌دهد;عمرش را طولانی می‌سازد و او را در بهشتی که وعده داده واردمی کند. بحار الانوار، ج ۷۴، ص۹۳ </ref>
* حمایت خداوند<ref> شخصی به پیامبراکرم(ص) عرض کرد: خویشانی دارم که من با آنها ارتباط دارم، ولی آنها مرا می‌آزارند; قصد دارم ازآنها جدا شوم. حضرت فرمود: هرکس تو را محروم ساخت، تو او را محروم نکن; هرکس از تو برید و جدا شد، تو با او قطع رابطه نکن و هرکس به توستم کرد، عفوش کن. اگر چنین کردی، خداوند عزوجل پشتیبانت خواهد بود. بحار الانوار، ج ۷۴، ص۱۰۰ </ref>
* عاقبت به خیری<ref> پیامبر(ص): اَلصَّدَقَةُ عَلی وَجْهِها وَاصْطِناعُ الْمَعْروفِ وَ بِرُّ الْوالِدَینِ وَصِلَةُ الرَّحِمِ تُحَوِّلُ الشِّقاءَ سَعادَةً وَتَزیدُ فِی الْعُمْرِ وَ تَقی مَصارِ عَ السُّوءِ؛ صدقه بجا، نیکوکاری، نیکی به پدر و مادر و صله رحم، بدبختی را به خوشبختی تبدیل و عمر را زیاد و از پیشامدهای بد جلوگیری میکند. نهج الفصاحه، ح ۱۸۶۹ </ref>
* جلوگیری از پیشامدهای بد<ref> نهج الفصاحه، ح ۱۸۶۹ </ref>
* دفع بلاها<ref>اصول کافی، ج ۲ ص۱۵۰</ref>
* آسانی حساب قیامت<ref> امام صادق(ع): صله رحم، مرگ را به تاءخیر می‌اندازد; سبب دوستی در خانواده می‌گردد; حساب قیامت را آسان می‌کند و از گناهان آدمی می‌کاهد. پس با خویشان خود پیوندبر قرار کنید و به برادرانتان نیکی کنید، هرچند با خوب سلام کردن و جواب سلام دادن باشد. بحار الانوار، ج ۷۴، ص۹۴ </ref>
* عبور آسان از [[پل صراط]]<ref> امام باقر(ع) به نقل از پیامبر فرمود :«در دو طرف پل صراط، امانت و صلۀ رحم است. پس کسی که در امانت مردم خیانت نکرده، و با خویشان خود به نیکی رفتار نموده است، از آن به آسانی می‌گذرد و به بهشت وارد می‌شود. اما شخصی که در امانت خیانت کرده و قطع رحم نموده است، هیچ عمل دیگری به او نفع نمی‌رساند، و به آتش افکنده می‌شود. بحارالانوار، ج۷۱، ص۱۱۸.</ref>
* جلوگیری از [[:رده:گناهان|گناهان]]<ref> بحار الانوار، ج ۷۴، ص۹۴ </ref>
* کفاره گناهان<ref> امام علی(ع): کفِّروا ذُنوبَکمْ وَتَحَبَّبوا اِلی رَبِّکمْ بِالصَّدَقَةِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ؛ با صدقه و صله رحم، گناهان خود را پاک کنید و خود را محبوب پروردگارتان گردانید. غررالحکم، ح ۷۲۵۸ </ref>
* حفظ نعمت‌ها<ref> امام علی(ع): حفظ نعمت‌ها در صله رحم است. غررالحکم، ح ۴۹۲۹ </ref>
* [[بهشت|بهشتی]] شدن<ref> بحار الانوار، ج ۷۴، ص۹۳. </ref>
* پاک کردن اعمال<ref> «صله الارحام تزکی الاعمال و تنمی الاموال و تدفع البلوی و تیسر الحساب و تنسی ء فی الاجل»، اصول کافی، ج ۲ ص۱۵۰</ref>
* برطرف شدن فقر و زیاد شدن روزی<ref>رسول خدا(ص) فرمود: «صلۀ رحم، به عمر اضافه می‌کند، و فقر را از بین می‌برد. بحارالانوار، ج۷۱، ص۱۰۳.</ref><ref>اصول کافی، ج ۲ ص۱۵۰</ref>
* برآوره شدن حاجات<ref>پیامبر اکرم(ص) فرمود: کسی که خود یا مالش را در طریق رحم و خدمت به خویشان به کار می‌گیرد، خداوند اجر صد شهید به او عطا می‌کند، و برای هر قدمی که در این راه برمی‌دارد، چهل هزار حسنه داده می‌شود و چهل هزار گناه از گناهان او پاک می‌گردد، و به همین میزان به درجات معنوی او افزوده می‌گردد... و هفتاد حاجت از حوائج دنیوی او برآورده می‌شود. بحارالانوار، ج۷۳، ص۳۳۵.</ref>
* [[زکات]] رفاه<ref> امام علی(ع): زَکوةُ الْیسارِ بِرُّ الْجیرانِ وَ صِلَةُ الاَرحامِ؛ زکاتِ رفاه، نیکی با همسایگان و صله رحم است. غررالحکم، ح ۵۴۵۳ </ref>
* زدودن کینه‌ها<ref>امام صادق(ع) می‌فرمایند: «صله رحم اخلاق را نیکو، دست را بخشنده، جان را پاکیزه، روزی را افزون کرده و اجل را عقب می‌اندازد.»اصول کافی، ج۲، ص۱۵۱.</ref>
* پاداش سریع در دنیا<ref> امام باقر(ع): اِنَّ اَعْجَلَ الْخَیرِ ثَواباً صِلَةُ الرَّحِمِ؛ ثواب صله رحم سریعتر از هر کار خیری به انسان میرسد. کافی، ج ۲، ص۱۵۲، ح ۱۵ </ref>
* پاداش صد [[شهید]] در صله رحم کامل<ref> پیامبر(ص): مَنْ مَشی اِلی ذی قَرابَةٍ بِنَفْسِهِ وَ مالِهِ لِیصِلَ رَحِمَهُ اَعْطاهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ اَجْرَ مِأَةِ شَهیدٍ؛ هر کس با جان و مال خود در راه صله رحم کوشش کند، خداوند عزّوجلّ پاداش یکصد شهید به او میدهد. من لایحضره الفقیه، ج ۴، ص۱۶ </ref>
* خوش اخلاقی<ref> امام صادق(ع): «صله الارحام تحسن الخلق و تسمح الکف و تطیب النفس و تزید فی الرزق و تنسئ الاجل»، کافی،ج۲، ص۱۵۰ و ۱۵۱</ref>
* بخشنده شدن<ref> کافی،ج۲، ص۱۵۰ و ۱۵۱</ref>
* نشاط روح و جان<ref> کافی، ج۲، ص۱۵۰ و ۱۵۱</ref>
* مهمترین عامل افزایش عمر<ref>امام صادق(ع) فرمود: «ما چیزی را جز «صله رحم» سراغ نداریم که [ به طور مستقیم ] عمر را زیاد کند، تا آن جا که گاهی تا زمان مرگ یک نفر، سه سال مانده است، ولی او اهل صله رحم می‌شود. آن گاه خداوند، سی سال بر عمرش می‌افزاید و سی و سه سال دیگر زنده می‌ماند. و گاهی اجل کسی سی و سه سال است، به خاطر قطع رحم و گسستن رابطه‌های خویشاوندی، کاهش می‌یابد و اجلش سر سه سال فرامی رسد».کافی، ج۲، ص۱۵۲</ref><ref>اصول کافی، ج ۲ ص۱۵۰</ref>
* آبادانی محیط زندگی<ref>پیامبر اسلام(ص): پیوند با خویشاوندان شهرها را آباد می‌سازد، و بر عمرها می‌افزاید هر چند انجام دهندگان آن از نیکان هم نباشند.، سفینه البحار، ج ۱، ص۵۱۴</ref>
* [[مرگ]] آسان<ref>امام سجاد(ع) خطاب به ابوحمزه فرمود : «اگر دوست داری که خداوند مرگ تو را نیکو مقرر کند، و گناه تو را در روز قیامت ببخشد، پس نیکی کن، در خفا صدقه بده، و صلۀ رحم به جای آر، به درستی که آن‌ها عمر انسان را زیاد، و فقر از بین می‌برند. بحارالانوار، ج۹۳، ص۱۹۵.</ref>
{{پایان}}
|-
|}

===پیامدهای قطع رحم===
قطع رحم از [[گناهان کبیره]] است که در [[قرآن]] و روایات از آن شدیدا نهی شده و در ردیف [[شرک]] به خدا دانسته شده است،<ref>مردی از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم سؤال کرد:... قَالَ فَقَالَ الرَّجُلُ فَأَی الْأَعْمَالِ أَبْغَضُ إِلَی اللَّهِ قَالَ الشِّرْک بِاللَّهِ قَالَ ثُمَّ مَاذَا قَالَ قَطِیعَةُ الرَّحِم...؛ مبغوض‌ترین عمل در پیشگاه خداوند کدام است؟ فرمود: شرک به خدا. گفت: پس از شرک به خدا؟ فرمود: قطع رحم... کافی، ج۵، ص۵۸</ref> برخی پیامدهای آن عبارتند از:

{| class="vcard vertical-navbox" style="width:95%; border-radius:15px; text-align:right; font-size:100%; font-weight:normal; font-color:#003300; {{linear-gradient|top|#FFDADA, #FFF9F9}} ; titlestyle = background:#C9E38F; clear:left; float:no; margin:15px auto; padding:0.2em; z-index:-1;"
|-
|
{{ستون-شروع|۳}}
* لعنت خدا<ref> امام سجاد(ع) در نصیحتی به فرزند خود می‌فرماید: که از مصاحبت با پنج طایفه بپرهیزد، یکی از آن پنج گروه کسانی هستند که قطع رحم کرده‌اند: بپرهیز از معاشرت با کسی که قطع رحم کرده که قرآن او را ملعون و دور از رحمت خدا شمرده است. سفینه البحار، ج ۱، ص۵۱۴</ref>
* مجازات سریع دنیوی<ref> پیامبر(ص): هیچ طاعتی نیست که پاداشش زودتر از صلهرحم برسد و مجازاتی سریعتر از مجازات ظلم و قطعرحم نیست. نهج الفصاحه، ح ۲۳۹۸ </ref>
* دور ماندن از [[بهشت]]<ref> رسول خدا(ص) فرمود: ان ریح الجنة توجد من مسیرة ألف عام مایجدها عاق، و لاقاطع رحم... بحارالانوار، ج ۸ م باب الجنة و نعیمها، ح ۱۷۴ </ref>
* سودمند نبودن سایر کارها<ref>امام باقر(ع) به نقل از پیامبر فرمود :«در دو طرف پل صراط، امانت و صلۀ رحم است. پس کسی که در امانت مردم خیانت نکرده، و با خویشان خود به نیکی رفتار نموده است، از آن به آسانی می‌گذرد و به بهشت وارد می‌شود. اما شخصی که در امانت خیانت کرده و قطع رحم نموده است، هیچ عمل دیگری به او نفع نمی‌رساند، و به آتش افکنده می‌شود. بحارالانوار، ج۷۱، ص۱۱۸.</ref>
* کمک نرساندن [[ملائکه]] رحمت<ref> پیامبر(ص): کلُّ بَیتٍ لایدْخُلُ فیهِ الضَّیفُ لاتَدْخُلُهُ الْمَلائِکةُ؛ هر خانهای که میهمان بر آن وارد نشود، فرشتگان واردش نمیشوند. جامع الأخبار، ص۳۷۸ </ref>
* قرار گرفتن ثروت جامعه در دست پلیدان<ref> امام علی علیه‌السلام : اِذا قَطَّعُوا الأْرحامَ جُعِلَتِ الأْمْوالُ فی أیدی الأْشْرارِ ؛ هرگاه مردم قطع رحم کنند، ثروتها در دست افراد شرور قرار میگیرد. کافی، ج ۲، ص۳۴۸، ح ۸ </ref>
* محروم ماندن فرد و اطرافیان او از رحمت الهی<ref>روی عن النبی(ص): لَا تَنْزِلُ الرَّحْمَةُ عَلَی قَوْمٍ فِیهِمْ قَاطِعُ الرَّحِمِ: خداوند رحمت خود را از قومی که در آن قاطع رحم باشد دریغ می‌دارد. مستدرک الوسایل ج۱۵ ص۱۸۴</ref>
{{پایان}}
|-
|}

==مراتب ==
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = وصیت [[امام علی(ع)]] در لحظات آخر عمر خویش:{{سخ}}{{حدیث|وعلیکم بالتواصل والتباذل وایاکم والتدابر و التقاطع...|ترجمه= وبر شما لازم است که پیوندهای دوستی و محبت را محکم کنید و بذل و بخشش را فراموش نکنید واز پشت کردن به هم و قطع رابطه برحذر باشید.}}|تاریخ بایگانی| منبع = [[نهج البلاغه]]، نامه شماره۴۷.| تراز = چپ| عرض = ۳۰۰px| اندازه خط = ۱۴px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}
صله رحم گاهی [[واجب]]<ref>صلة الرحم و قطیعتها، صص۲۹-۵۱</ref> و گاهی [[مستحب]] است. میزان دوری و نزدیکی رابطه خویشاوندی در این حُکم اثرگذار است. سلام و احوالپرسی، رفت و آمد، رسیدگی به خویشان، کمک مالی یا بدنی (مانند پرستاری از مریض)<ref>صلة الرحم و قطیعتها، صص۶۵-۷۹</ref> و حفظ آبروی آن‌ها از مصادیق صله رحم است. قطع رحم نیز دارای مراتب و درجاتی است و ملاک تحققش فهم عرفی است.<ref>[http://www.pasokhgoo.ir/node/53909 «منظور از صله يا قطع رحم چيست؟»، سایت پاسخگو]</ref><ref>[http://portal.anhar.ir/node/2696/?ref=sbttl#gsc.tab=0 «صله رحم»،پورتال انهار]</ref><ref>[http://portal.anhar.ir/node/2510/?ref=sbttl#gsc.tab=0 «رابطه با خویشاوندان»، سایت انهار]</ref>

برخی از فقها معتقدند حتّی اگر ارتباط با بعضی از خویشان و رفت‌وآمد به منزلشان باعث ناراحتی آنها شود و سبب اهانت به ما شود، همچنان وظیفه صله رحم از بین نمی‌رود و باید ارتباط را به روش‌های دیگری حفظ کرد.<ref>صلة الرحم و قطیعتها، صص ۹۲-۱۱۸</ref><ref>. استفاده شده از صراط النجاه مرحوم تبریزی و خوئی، ج ۳، ص۲۹۴</ref>

===صله رحم مالی===
در تکالیف مالی سفارش شده که خویشاوندان مقدم شوند. قرآن کریم کمک به بستگان را جزء حقوق مالی محسوب می‌کند و آنجا که سخن از کمک به اقوام به میان آمده، آن را به عنوان یک حق ذکر کرده است: «و آتِ ذَا القُربی حَقَّهُ و المِسکینَ».<ref>قرآن، إسراء، ۲۶.</ref> [[امام علی(ع)]] می‌فرماید: کسی که از سوی خدا ثروتی به دست آورد باید بستگان خویش را به وسیله آن دستگیری کند.<ref>«فَمَن أتاه اللّه مالاً فلیصل به قرابَتَه»؛ نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه ۱۴۲</ref>

===صله رحم با گناهکار===
اگر یکی از اقوام انسان اهل [[گناه]] بوده و نسبت به مسائل دینی بی‌توجه باشد، تنها در صورتی می‌توانیم با او قطع رابطه کنیم که احتمال دهیم این کار موجب دوری او از ارتکاب گناه می‌گردد.<ref>. توضیح المسائل مراجع، ج ۲، ص۷۷۲، س ۱۰۵۸</ref>

===تنها استثنا از صله رحم===
{{جعبه نقل قول| عنوان = [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق علیه‌السلام]]| نقل‌قول = {{حدیث| صِلُوا أرحامَکم و بِرّوا بِإخوانِکم وَ لَو بِحُسنِ السَّلامِ وَ رَدِّ الجَوابِ|ترجمه= صله رحم نمایید و به برادران (دینی) خود نیکی کنید، هر چند با سلام کردن خوب و یا جواب سلام خوب باشد.}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small> [[الکافی (کتاب)|کافی]] ج ۲، ص۱۵۷</small>| تراز = چپ| عرض = ۳۰۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه = #F9E6B4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}
اسلام در رابطه با خویشاوندان [[کافر]] و [[شرک|مشرکی]] که دشمن [[اسلام]] و ستیزه‌جو هستند سفارش به صله رحم نکرده است. قرآن در این باره می‌فرماید: «پیامبر و پیروان او نباید برای مشرکان هرچند خویشاوندان آنها باشند از خدا آمرزش طلبند».<ref>. توبه، ۱۱۳، «ما کانَ لِلنَّبِی وَ الَّذینَ آمَنُوا أَنْ یسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِکینَ وَ لَوْ کانُوا أُولی قُرْبی مِنْ بَعْدِ ما تَبَینَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحابُ الْجَحیمِ»؛ ر.ک، طباطبائی، محمد حسین، المیزان، ج ۹ و ۱۰، ص۲۸۲، منشورات ذوی القربی، بی‌جا، بی‌تا.</ref> بدیهی است آمرزش خواستن، [[استغفار]] کردن و دعا کردن، از مصادیق صله رحم محسوب می‌شود.

در سوره توبه، [[حضرت ابراهیم]] برای عمویش استغفار کرد و یکی از موارد صله رحم را انجام داد، ولی بعد از این که متوجه شد او دشمن [[خدا]] است از او [[تبری|بیزاری]] جست و با او [[قطع رحم]] کرد.<ref>. توبه ۱۱۴، «وَ ما کانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهیمَ ِلأَبیهِ إِلاّ عَنْ مَوْعِدَهٍ وَعَدَها إِیاهُ فَلَمّا تَبَینَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوُّ لِلّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْراهیمَ َلأَوّاهٌ حَلیمٌ»؛ ممتحنه، ۴، «قَدْ کانَتْ لَکُمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ فی إِبْراهیمَ وَ الَّذینَ مَعَهُ إِذْ قالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنّا بُرَآؤُا مِنْکُمْ وَ مِمّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ کَفَرْنا بِکُمْ وَ بَدا بَینَنا وَ بَینَکُمُ الْعَداوَهُ وَ الْبَغْضاءُ أَبَدًا حَتّی تُؤْمِنُوا بِاللّهِ وَحْدَهُ إِلاّ قَوْلَ إِبْراهیمَ ِلأَبیهِ َلأَسْتَغْفِرَنَّ لَکَ وَ ما أَمْلِکُ لَکَ مِنَ اللّهِ مِنْ شَی ءٍ رَبَّنا عَلَیکَ تَوَکَّلْنا وَ إِلَیکَ أَنَبْنا وَ إِلَیکَ الْمَصیرُ». «و استغفار ابراهیم برای پدرش [عمویش آزر]، فقط به خاطر وعده‌ای بود که به او داده بود (تا وی را به سوی ایمان جذب کند)، امّا هنگامی که برای او روشن شد که وی دشمن خدا است، از او بیزاری جست به یقین، ابراهیم مهربان و بردبار بود».</ref>

==صله رحم در فرهنگ ایرانیان==
صله رحم در فرهنگ ایرانیان جایگاه برجسته‌ای دارد که نمود آن را در دید و بازدیدهای [[عید نوروز]]<ref>صادقی، علی، جایگاه نوروز در فرهنگ ایران، با تأکید بر دید و بازدید و صلۀ رحم. 
</ref> و سایر اعیاد مذهبی یا ملی، شب‌نشینی‌های زمستان، دور هم جمع‌شدن‌های [[ازدواج]] و [[مرگ|وفات]]، پاگشا‌کردن‌ها و تولدها و افطاری‌های [[ماه رمضان]] و سرزدن به بیمار و... به وضوح می‌توان دید.

==صله رحم در فرهنگ مدرن==
ارتباط پررنگ خویشاوندان در حقیقت کمک به خانواده‌های کوچک و حمایت از آن هاست؛ زیرا هر فرد با ازدواج و تشکیل خانواده از حمایت‌های اجتماعی و عاطفی و مالی خانواده خود بی‌نیاز نیست. در واقع صله رحم حمایت همه جانبه از افراد خانواده و در نهایت کمک به سلامت و امنیت جامعه است.

در گذشته، خانواده گسترده بوده و معمولا چند نسل با یکدیگر و در نزدیکی هم زندگی می‌کردند. امروزه به دلیل تغییرات اجتماعی و اقتصادی، خانواده گسترده اهمیت و رواج گذشته را از دست داده و خانواده هسته‌ای که متشکل از زن و شوهر و احتمالاً فرزند یا فرزندانی چند است جایگزین آن شده که با جامعه جدید صنعتی نیز سازگارتر است.

در عصر حاضر با گسترش شهرنشینی و دور شدن فاصله‌ها که به طور طبیعی باعث محوریت خانواده هسته‌ای و از میان رفتن خانواده گسترده شده، روابط خویشاوندی نیز تحت تأثیر این شرایط نسبت به گذشته کمرنگ شده است. تلوزیون، اینترنت، تبلت و موبایل، افرادی که از جهت فیزیکی در کنار هم قرار دارند را به فضاهای دور از هم رانده است.

روابط خویشاوندی در غرب به دلیل وجود افکار فرد‌گرایانه، بی‌ارزش و گاهی ضد‌ارزش تلقی می‌شود. فرزندان بعد از رسیدن به سن رشد از والدین خود جدا می‌شوند؛ این جدایی همراه با سردی روابط به گونه‌ای است که ممکن است حتی از [[مرگ]] یکدیگر غمگین نشوند.

وجود آسایشگاه‌های سالمندان، پرورشگاه‌ها و حتی شیرخوارگاه‌های فراوان از آثار وجود چنین روابطی است. در چنین محیطی با رشد و تربیت فرزندان بی‌عاطفه هر روز آثار قتل‌ها و جنایت‌ها و فحشا نیز افزایش می‌یابد.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/3674/6079/63776 «صله رحم، آثار و آسیب شناسی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه حوزه]</ref>

==منابع مطالعاتی==
در کتابهای اخلاقی مانند [[جامع السعادات]]، [[معراج السعاده]]، [[قلب سلیم (کتاب)|قلب سلیم]]،... فصلی به صله رحم اختصاص دارد. تک‌نگاره‌هایی نیز با همین موضوع نگاشته شده است که برخی از آنها عبارتند از:
* صلة الرحم و قطیعتها، سیدحسن طاهری خرم آبادی، انتشارات جامعه مدرسین، قم
* صله رحم در اسلام، محمود ارگانی حائری، نشر پیام مهدی(عج)، قم
* آداب معاشرت با خویشاوندان، محمود ارگانی حائری، نشر پیام مهدی(عج)، قم

==پانویس==
{{پانویس۲}}

== منابع ==
{{منابع}}
* [http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=37417 پژوهشکده باقرالعلوم(ع)]
* [http://lib.eshia.ir/23017/5/104 فرهنگ فقه فارسی]
* [[قرآن]]
* * ابوالقاسم خویی، صراط النجاة فی أجوبة الإستفتاءات، تعلیقه جواد تبریزی، نشر برگزیده، قم، ۱۳۷۴
* آمدی عبدالواحدمحمد، غرر الحکم، چاپ دانشگاه تهران
* پاینده ابوالقاسم، نهج الفصاحه، دارالعلم، ۱۳۸۷ ش.
* تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ ش.
* توضیح المسائل مراجع، دفتر انتشارات اسلامی، قم
* حسینی مدنی شیرازی، سید علی خان، ریاض السالکین، چاپ ششم، جامعه مدرسین
* دستغیب، سید عبدالحسین، گناهان کبیره، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ نهم، بهار۱۳۷۵.
* دهخدا، علی اکبر؛ لغت نامه، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ ش.
*سید رضی، نهج البلاغه، ترجمه دشتی، قم، انتشارات امیر المومنین،۱۳۸۴ش.
* شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، نشر صدوق، ۱۳۶۷ش
* صادقی، علی، رمضانی، حسین، جایگاه نوروز در فرهنگ ایران، با تأکید بر دید و بازدید و صله ی رحم، پیوند، شماره ۴۱۳، اسفند ۱۳۹۲.
* طاهری خرم آبادی، صلة الرحم و قطیعتها، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۷ق
* طباطبائی، محمد حسین، المیزان، منشورات ذوی القربی
* فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، مفاتیح الشرایع محقق:رجایی، مهدی، کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، قم.
* کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، مترجم صادق حسن زاده، چاپ اول، قم، صلوات، ۱۳۸۳.ش.
* مجلسی، محمد تقی، بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۳هق.
* محقق کرکی، اطائب الکلم فی بیان صله الرحم، منشورات کتابخانه آیت الله مرعشی
* محمد بن حسن طوسی، معروف به شیخ طوسی، امالی، قم، دارالثقانه، ۱۴۱۴ ق.
* نمازی، علی؛ مستدرک سفینۀ البحار، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۹ ق.
* نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت: لاحیاء التراث، طبعة الاولی، قم، ۱۴۰۷ ق.
{{پایان}}
{{فضائل اخلاقی}}

[[en:Silat al-rahim]]
[[tr:Sıla-ı Rahim]]
[[ur:صلہ رحم]]
[[id:Silaturahim]]


<onlyinclude>{{درجه‌بندی
 | پیوند = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل
 | رده = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل
 | جعبه اطلاعات = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->نمی‌خواهد
 | عکس = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->نمی‌خواهد
 | ناوبری = <!--ندارد، دارد-->دارد
 | رعایت شیوه‌نامه ارجاع = <!--ندارد، دارد-->ندارد
 | کپی‌کاری = <!--از منبع مردود، از منبع خوب، ندارد-->از منبع خوب
 | استناد به منابع مناسب = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل
 | جانبداری = <!--دارد، ندارد-->ندارد
 | رسا بودن = <!--ندارد، دارد-->ندارد
 | جامعیت = <!--ندارد، دارد-->دارد
 | زیاده‌نویسی = <!--دارد، ندارد-->ندارد
 | تاریخ خوبیدگی =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}-->
 | تاریخ برتر شدن =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}-->
 | توضیحات = 
}}</onlyinclude>

[[رده:فضایل اخلاقی]]
[[رده:اصطلاحات اخلاقی]]
[[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ب]]
[[رده:آداب اسلامی]]
[[رده:آداب معاشرت]]